ΑΝΔΡΕΑΣ   ΚΑΛΒΟΣ  

                Ποιητής,  μεταφραστής,  συγγραφέας  θεατρικών  έργων,  μελετών  κ.α..  Γεννήθηκε  στη  Ζάκυνθο ( 1792 ).   Έζησε  το  μεγαλύτερο  μέρος  της  ζωής  του  μακριά  από  την  πατρίδα  του ( Λιβόρνο  Ιταλίας – 1802  και  Φλωρεντία - 1812,  Ελβετία,  Γαλλία,  Αγγλία,  Ναύπλιο – 1826,  Κέρκυρα,  Αγγλία – 1852  έως  το  θάνατό  του – 1869 ).  Η  ζωή  του  ήταν  ταραχώδης : μετά  το  χωρισμό  των  γονιών  του  ακολουθεί  τον  πατέρα  του  στην  Ιταλία,  όπου  γνωρίζει  τον  Ιταλοζακυνθινό  ποιητή  Ούγκο  Φώσκολο  και  βρίσκει  προστασία  και  καθοδήγηση  στη  μελέτη  Ελλήνων  και  ξένων  κλασικών.  Μετά  από  τη  σύγκρουσή  του    με  τον  Φώσκολο,  πηγαίνει  στο  Λονδίνο,  όπου  έρχεται  σε  στενότερη  επαφή  με  το  νεοκλασικισμό  και  το  ρομαντισμό,  και  το  1819  παντρεύεται.  Ο  θάνατος  της  γυναίκας  και  της  κόρης  του  στον  τοκετό  τον  ωθεί  να  επιστρέψει  στη  Φλωρεντία,  όπου  συμμετέχει  στην  επαναστατική  οργάνωση  των  καρμπονάρων  με  τις  φιλελεύθερες  ιδέες.  Εξ’ αιτίας  της  σύλληψής  του  αναχωρεί  για  την  Ελβετία  και  αργότερα  για  τη  Γαλλία  όπου  παρακολουθείται  από  την  αστυνομία  για  τα  δημοκρατικά  του  φρονήματα  και  τελικά  το  1826  φτάνει  στο  Ναύπλιο  για  να  προσφέρει  στην  επανάσταση.  Απογοητεύεται,  όμως,  από  τις  αντιζηλίες  των  αρχηγών  και  τον  ανελέητο  αγώνα  τους  για  εξουσία  και  μετακινείται  στην  Κέρκυρα,  όπου  εργάζεται  ως  καθηγητής  στην  Ιόνιο  Ακαδημία.  Το  1852  ξαναπηγαίνει  στην  Αγγλία,  ξαναπαντρεύεται  και   ασχολείται  με  μεταφράσεις  θρησκευτικών  κειμένων  και  τη  διδασκαλία   στο  παρθεναγωγείο  της  γυναίκας  του  ως  το  θάνατό  του.

                Τυπικά,  ο  Κάλβος  εντάσσεται  στην  Επτανησιακή  Σχολή  αλλά   αυτό  που  τον  συνδέει  με  το  Σολωμό  και  τους  επιγόνους  του  είναι  μόνο  οι  ιδέες  του,  που  πηγάζουν  από  τις  αξίες  του  Γαλλικού  Διαφωτισμού.  Δηλαδή,  μιλά  για  τις  ιδέες  της  πατρίδας,  της  ελευθερίας,  της  δικαιοσύνης  και  της  θρησκείας,  τις  οποίες  θεωρεί  συστατικά  της  υπέρτατης  ιδέας,  της  Αρετής,  που  μαζί  με  την  ακεραιότητα,  την  τιμιότητα  και  την  ελευθερία  συμπυκνώνουν  το  αίτημα  για  την  απελευθέρωση  των  λαών.  Η  στιχουργία  και  η  γλώσσα  του,  όμως,  απέχουν  πολύ  από  τα  δεδομένα  της  Επτανησιακής  Σχολής. 

                Η  τεχνοτροπία   που  ακολουθεί  είναι  ο  κλασικισμός  με   στοιχεία  ρομαντισμού.          Αναφέρεται  συχνά  στην  αρχαία  ελληνική  μυθολογία  και  χρησιμοποιεί  την  ωδή,  μια  ποιητική  φόρμα  της  αρχαίας  ελληνικής,  μελικής  και  χορικής,  ποίησης.  Η  ωδή  απαρτίζεται  από  α)  το  προοίμιο ( εισαγωγή ),  άλλοτε  συνοπτικό,  άλλοτε  εκτεταμένο  και  μερικές  φορές  αντίθετο  ως  προς  το  περιεχόμενο  με  την  υπόλοιπη  ωδή,   β)  το  κύριο  μέρος  και  γ)  τον  επίλογο,  συνήθως  καταληκτική  στροφή  διατυπωμένη  με  αποφθεγματικό  τρόπο.  Η  ωδή  έχει  ύφος  μεγαλόπρεπο  και  πραγματεύεται  υψηλά  θέματα.  Έτσι,  ο  Κάλβος  διαμορφώνει  ένα  ύφος  αρχαιότροπο ( αυστηρή  μορφή ) και  μεγαλόπνοο ( έντονο  ρομαντικό  πάθος ),  ώστε  να  εξυμνήσει  την  Ελληνική  Επανάσταση.                    Η  εικονοπλασία είναι  μία  ,  ακόμη,  ιδιαιτερότητα  της  καλβικής  ποίησης.  Διακρίνεται  από  λυρική  τόλμη  και  φαντασία,  ώστε  ο  Ελύτης  συσχετίζει  τις  εικόνες  του  Κάλβου  με  αυτές  σύγχρονων,  υπερρεαλιστών  ποιητών.                                                                                              Η  γλώσσα  είναι  ιδιότυπη  και  φτιαχτή ( κράμα  παράδοξο  δημοτικής  και  αρχαίας  γλώσσας,  υποταγμένη  σε  νόμους  ιδιόρρυθμους )  και  για  πολλούς   αντιποιητική.  Ο  Κάλβος  συχνά  τροποποιεί  τις  νεοελληνικές  λέξεις  κατά  το  τυπικό  της  αρχαίας,  κατασκευάζει  δικούς  του  τύπους  ή  κρατάει  τα  ρήματα  ασυναίρετα  δημιουργώντας  καθεστώς  γλωσσικής  αναρχίας.  Το  ύφος  είναι  υψηλό  και  επικολυρικό.                                                                                                                                                                                                                                                                          Η  στιχουργία  πηγάζει  από  τον  ιταλικό  νεοκλασικισμό  και  τις  προσωπικές  απόψεις  του  ποιητή.  Συγκεκριμένα,  οι  στροφές  είναι  πεντάστιχες,  αποτελούνται  από  τέσσερις  ανομοιοκατάληκτους  επτασύλλαβους  στίχους  και  έναν  πεντασύλλαβο ( τον  τελευταίο ),  ο  τελευταίος  στίχος  έχει  σταθερό  τόνο  στην  τέταρτη  συλλαβή,  οι  άλλοι  τέσσερις  έχουν  σταθερό  τόνο  στην  έκτη  συλλαβή,  αποφεύγεται  η  ομοιοκαταληξία  και    δημιουργείται  κατά  βάση  ιαμβικός  ρυθμός (υ-).  Τα  ποιητικά  μέτρα  του  ποιητή  ονομάστηκαν  κάλβεια.

                                                ΕΙΣ  ΑΓΑΡΗΝΟΥΣ

Είναι  η  όγδοη ωδή  της  πρώτης  συλλογής  του  ποιητή,  της  Λύρας (Γενεύη, 1824). Μαζί  με  τις  ωδές  «Εις  Πάργαν»  και   «Εις  Χίον»  αποτελούν  τριλογία  με  κοινό  θέμα  την  αντίσταση  στους  τυράννους,  που  καταπατούν  την  εθνική  ελευθερία  και  τα  κοινωνικά  δικαιώματα  του  λαού.  Γίνεται,  επίσης,  αναφορά  στη  δικαιοσύνη  του  Θεού,  ο  οποίος  θα  τιμωρήσει  τους  τυράννους (Τούρκους)  στην  άλλη  ζωή.

                Ο  τίτλος  αρχικά  ήταν  «εις  τυράννους».  Αλλά  ο  Κάλβος  προτίμησε  τον  τίτλο  «εις  Αγαρηνούς» (Αγαρηνός = Άραβας  και  κυρίως  βάρβαρος,  αιμοβόρος,  κακούργος),  ώστε  να  υποδηλώσει  εκτός  από  τους  Τούρκους  και  τους  Ευρωπαίους  τυράννους  χωρίς,  όμως,  να  προκαλέσει  την  αντίδραση  της  αυστριακής  εξουσίας. 

                Δομή : απλή  αλλά  λογική  και  αυστηρή  αρχιτεκτονική  διάρθρωση.                  Πρόλογος :    στροφές  α’-ζ’     (η  έννοια  της  δικαιοσύνης  και  αυτοί  που  την  ασκούν )                                   Κύριο  μέρος : στροφές  η’-κβ’   (η  έννοια  της  αδικίας  και  οι  τύραννοι  που  την  ασκούν)                                             στροφή    η’  :   μεταβατική                                                                                                                                          στροφές η’-ια’ (η συμπεριφορά και η εικόνα των τυράννων για τον εαυτό  τους )                                                                             στροφές ιβ’-κ’  ( η  καταπάτηση  των  δικαιωμάτων  και  τα  δεινά  του  λαού )                                                  στροφές κα’-κβ’  ( η  στάση  του  ποιητή  απέναντι  στους  τυράννους )                                       Επίλογος :   στροφή  κγ’   (συμπέρασμα  από  την  ανάπτυξη  του  θέματος )                                          

                Τεχνική :   α) η  τεχνική  της  ωδής (πρόλογος, κύριο μέρος,  επίλογος= απόφθεγμα),                                                         β) η  ισχυρή  αντίθεση  μεταξύ  δικαιοσύνης  και  αδικίας,                                                                                    γ) οι  τολμηρές  εικόνες,        δ)  η  εναλλαγή  των  ρηματικών  προσώπων,                                                         ε)  το  δραματικό  σχήμα  Ύβρις-Νέμεσις

                Στιχουργία : Η  ωδή  αποτελείται  από  πεντάστιχες  στροφές.  Οι  τέσσερις  πρώτοι  στίχοι  κάθε  στροφής  είναι  ιαμβικοί  επτασύλλαβοι ( σε  ορισμένες  περιπτώσεις  εξασύλλαβοι  ή  οκτασύλλαβοι )  και  ο  πέμπτος  ιαμβικός  πεντασύλλαβος.  Ακολουθείται  η  ομοιοκαταληξία  και  γίνονται  πολλοί  διασκελισμοί.                                                                     

                Εκφραστικά  μέσα : ρητορικές  ερωτήσεις,  παρομοιώσεις,  προσωποποιήσεις, αντίθεση,  μεταφορές,  ανακόλουθο,  υπερβατό,  υπερβολές,  ασύνδετο,  επαναλήψεις,  ειρωνεία,  χιαστό,  συνεκδοχή,  μετωνυμία.

                Γλώσσα : Ο  Κάλβος  ακολουθεί  τις  αρχές  του  Κοραή ( λέξεις  της  δημοτικής  με  καταλήξεις  της  αρχαίας )  και  τη  γνώμη  του  Φώσκολο  ( η  γλώσσα  της  λογοτεχνίας  πρέπει  να  αίρεται  πάνω  από  την  κοινή  γλώσσα ).  Η  γλώσσα  του  Κάλβου  είναι  ιδιότυπη  και  φτιαχτή,  επιφανειακά  αρχαιοπρεπής  και  ίσως  αντιποιητική  (χρησιμοποιεί  λέξεις  και  φράσεις  της  αρχαίας  ελληνικής,  τροποποιεί  νεοελληνικές  λέξεις  κατά  το  τυπικό  της  αρχαίας,  κατασκευάζει  δικούς  του  τύπους,  κρατάει  ασυναίρετους  τύπους,  χρησιμοποιεί  λέξεις  και  τύπους  της  νεοελληνικής,  χρησιμοποιεί  το  επιρρηματικό  κατηγορούμενο  ακόμα  και  στη  θέση  του  επιθετικού  προσδιορισμού-ιταλισμός,  γενικά  επικρατεί  γλωσσική  αναρχία ).  Τελικά,  στον  Κάλβο  κάθε  λέξη  ξεχωρίζει  και  επιβάλλεται  στη  συνείδησή  μας  δυνατή  και  αυτόνομη.                                                                                             

                Ύφος : Επιβλητικό,  επίσημο,  σοβαρό, μεγαλόπρεπο ( υψηλές  έννοιες,  εικόνες,  αρχαιότροπη  γλωσσική  έκφραση ),  μεγαλόστομο,  ρητορικό ( ρητορικές  ερωτήσεις ),  λυρικό ( πλούτος  εκφραστικών  μέσων ),  ιδιόμορφο  και  προσωπικό.  Η  διάθεση  του  ποιητή  είναι  διδακτική  και  προτρεπτική  και  μερικές  φορές  σαρκαστική.                                            

                Εικονοπλασία : Οι  εικόνες  είναι  παραστατικές  αλλά  και  εξωπραγματικές,  τολμηρές  και  μεγαλόπρεπες.  Ουσιαστικά,  προετοιμάζουν  και  υποβοηθούν  την  ανάπτυξη  του  θέματος   τονίζοντας  την   αντίθεση  μεταξύ  της  δικαιοσύνης  και  της  αδικίας.                                                                                                                                                

                Εναλλαγή  προσώπων : Απομακρύνει  τον  κίνδυνο   μονοτονίας   και  δίνει  ποικιλία  στο  λόγο.  Ειδικά,  το  β‘  πρόσωπο  δίνει  επικοινωνιακή  αμεσότητα,  το  α’  ενικό  πρόσωπο  προσδίδει  προσωπικό,  ζωντανό  τόνο  στο  λόγο  και  το  α’  πληθυντικό  πρόσωπο  εντάσσει  τον  ποιητή  στο  σύνολο  όσων   υφίστανται  τα  δεινά  των  τυράννων

                Σχήμα  ύβρης-νέμεσης-τίσης : Όπως  και  στο  αρχαίο  δράμα,  οι  τύραννοι  ξεπερνούν  το  ανθρώπινο  μέτρο,  οδηγούνται  στην  αλαζονεία,  την  ύβρη.  Ακολουθεί  η  νέμεση,  η  οργή  του  θείου,  η  οποία  οδηγεί  στην  τιμωρία  της  ύβρης,  στην  τίση.   Έτσι,  επέρχεται   η  κάθαρση  (η  αποκατάσταση    της  ηθικής  τάξης  και  η  λύτρωση  της   ψυχής του  αναγνώστη,  ο  καθαρισμός  της   από  τα  πάθη,  αυτά  που  την  έκαναν  να  πάσχει )

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.  Τι  γνωρίζετε  για  το  ποιητικό  είδος  της  ωδής ;  Γιατί  ο  Κάλβος  χρησιμοποιεί  τον  όρο  ωδαί  για  το  χαρακτηρισμό  όλων  των  ποιημάτων  του  ως  προς  το  είδος  στο  οποίο  ανήκουν ;
2. Σε  τι  συνίσταται  η  ιδιοτυπία  της  ποίησης  του  Κάλβου ;
3. Ποιο  λογοτεχνικό  ρεύμα  ακολουθεί  ο  Κάλβος  και  πώς  αυτό  εκφράζεται  στις  ωδές  του ;  Ποια  είναι  η  θέση  του  στη  Νεοελληνική  Λογοτεχνία ;
4. Να  συσχετίσετε  την  παιδεία  του  Κάλβου  και  την  επίδραση  που  άσκησαν  σε  αυτόν  τα  ιδεολογικά  ρεύματα  της  εποχής  του  με  το  περιεχόμενο  και  την  τεχνοτροπία  της  ποίησής  του.
5. Ποιες  ήταν  οι  πολιτικές  ιδέες  του  Κάλβου  και  με  ποια  λέξη  αποτυπώνονται;  Ποιο  νόημα  δίνει  ο  ποιητής  σε  αυτή  τη  λέξη ;
6. Ποια  κοινά  σημεία  έχει  το  ποιητικό  έργο  του  Κάλβου  με  εκείνο  του  Σολωμού  και  σε  τι  διαφοροποιείται  από  αυτό ;
7. Ποια  είναι  τα  κοινά  θέματα  των  Επτανήσιων  ποιητών  και  ποια  από  αυτά  θίγονται  στην  ωδή  αυτή ;
8. Σε  ποια  γενική  κατηγορία  έργων  της  νεοελληνικής  ποίησης ( με  βάση  την  εποχή ) ανήκουν  τα ποιήματα  του Κάλβου  και  ποια  είναι  τα  γνωρίσματά  της ;
9. Να  αναφέρετε  και  να  χαρακτηρίσετε  το  περιεχόμενο  της  ωδής.
10. Να  συσχετίσετε  την  εικόνα  και  τις  ιδιότητες  του  Θεού  που  δίνονται  στις  πρώτες  στροφές  της  ωδής  με  την  εικόνα  και  τις  ιδιότητες  που  δίνονται  από  τη  χριστιανική  θρησκεία.
11. Ποιες  είναι  οι  θέσεις  και  η  στάση  του  Κάλβου  σχετικά  με  το  Θεό  και  με  τη  θρησκεία ;
12. Ποιες  θεϊκές  ιδιότητες  και  ενέργειες  αποδίδει  ο  ποιητής  στον  ήλιο ;
13. Πώς  βλέπουν  τον  εαυτό  τους  οι  τύραννοι  και  ποια  είναι  τα  πραγματικά  γνωρίσματα  και  η  πραγματική  συμπεριφορά  τους  σύμφωνα  με  τον  ποιητή ;
14. Ποια  δεινά  προξενούνται  στους  λαούς  από  τους  τυράννους ;
15. Σε  ποιο  ελάττωμα  των  τυράννων  δίνει  έμφαση  ο  ποιητής ;
16. Ποια  είναι  η  προσωπική  στάση  του  ποιητή  απέναντι  στους  τυράννους  και  τι  ήθος  φανερώνει ;  Ποιες  ιδέες  της  εποχής  του  απηχεί  η  στάση  του ;
17. Να  χαρακτηρίσετε  με  μονολεκτικούς  χαρακτηρισμούς  τους  τυράννους  αιτιολογώντας  μέσα από  το  ποίημα.
18. Να  επισημάνετε  τα  συναισθήματα  του  ποιητή  προς  τους  τυράννους,  όπως  αυτά  απορρέουν  από  το  ποίημα.
19. Στα  ΚΝΛ  της  Γ’ Γυμνασίου  υπάρχει  ένα  απόσπασμα  από  την  Ελληνική  Νομαρχία  του  Ανωνύμου  του  Έλληνος,  σχετικό  με  την  τυραννία.  Να  το  συσχετίσετε  με  το  περιεχόμενο  της  ωδής  Εις  Αγαρηνούς.