ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ  ΣΟΛΩΜΟΣ

Γεννήθηκε  στη  Ζάκυνθο  το  1798  και  πέθανε  στην  Κέρκυρα  το  1857.  Ήταν  ο  πρώτος  Έλληνας  δημιουργός ( μετά  το  Χορτάτση  και  τον  Κορνάρο )  με  ευρωπαϊκό  ανάστημα.  Ασχολήθηκε  με  την  ποίηση,  την  πεζογραφία,  την  αναμόρφωση  της  γλώσσας,  την  κριτική  και  τα  γραπτά  του  συνέτειναν  σημαντικά  στην  ανάπτυξη  της  ελληνικής  εθνικής  συνείδησης.  Θεωρήθηκε  ηγέτης  της  Επτανησιακής  Σχολής  και  περιβλήθηκε  από  σεβασμό  και  αναγνώριση.                                                                                                                         Ήταν  γόνος  του  Νικόλαου  Σολωμού,  ευγενή  και  πλούσιου  άρχοντα,  και  της  Αγγελικής  Νίκλη,  γυναίκας  του  λαού  που  εργαζόταν  ως  υπηρέτρια  στο  αρχοντικό  του  Σολωμού.  Ο  ίδιος  και  ο  αδελφός  του  Δημήτριος  αναγνωρίστηκαν  ως    τέκνα  του  Νικόλαου  και  εξασφάλισαν   τον  τίτλο  του  κόντε  και  μερίδιο  της  περιουσίας  ισότιμο  με  αυτό  των  νόμιμων  παιδιών  του.                                                                                                                                   Δάσκαλός  του  ήταν  ο  Ιταλός  ιερωμένος  Don  Santo  Rossi,  ο  οποίος  μετέδωσε  στο  μικρό  Σολωμό  τις  φιλελεύθερες  ιδέες  και  μια   βαθιά  θρησκευτικότητα.  Ο  Rossi  συνόδευσε  τον  ποιητή  στην  Ιταλία  για  να  σπουδάσει ( Λύκειο  της  Κρεμόνας,  Νομική  Σχολή  του  Πανεπιστημίου  της  Παβίας ),   όπου  και  γνωρίζεται  με  πολλούς  επιφανείς  ανθρώπους  των  Γραμμάτων  και  της  Τέχνης,  μελετάει  την  ιταλική  λογοτεχνία,  έρχεται  σε  επαφή  με  το  κίνημα  του  ρομαντισμού  και  συνθέτει  τα  πρώτα  του  ποιήματα  στην  ιταλική.  Το  1818,  γαλουχημένος  με  φιλελεύθερο  πνεύμα  και  έχοντας  πλούσια  φιλολογική  μόρφωση,  κλασική  και  σύγχρονη,  επιστρέφει  στη  Ζάκυνθο,  όπου  επιδίδεται  στην  καλλιέργεια  της  μητρικής  του  γλώσσας  και  αποφασίζει  να  αφιερωθεί  οριστικά  στην  ελληνική  ποίηση ( με  προτροπή  και  του  πολιτικού  Σπυρίδωνα  Τρικούπη ).  Ο  Σολωμός  μέσα  από  τα  έργα  της  κρητικής  λογοτεχνίας,  τα  δημοτικά  τραγούδια,  τα  ποιήματα  του  Βηλαρά  και  του  Χριστόπουλου  μελετά  το  νεοελληνικό  ποιητικό  λόγο  και  συγκλονιζόμενος   από  την  Επανάσταση  του  1821   προσπαθεί  να  εκφράσει  τα  οράματα  του  αγωνιζόμενου  Γένους.  Το  1828  μετά  από  οικογενειακές  διαμάχες  και  δίκες  με  τα  αδέλφια  του  για  θέματα  περιουσίας  εγκαταστάθηκε  στην  Κέρκυρα,  διανύοντας  την  περίοδο  της  ωριμότητας  στη  ζωή  και  το  έργο  του  και  συνθέτοντας  τα  σημαντικότερα  έργα  του ( Κρητικός,  Ελεύθεροι  Πολιορκημένοι,  Πόρφυρας ).  Πέθανε  στην  Κέρκυρα  και  κηδεύτηκε  με  μεγάλες  τιμές..                                                                                                                                 Ο  Σολωμός  ως  λυρικός  ποιητής  πρόσφερε  στην  εξέλιξη  του  ευρωπαϊκού  λυρισμού  ενώ  συνέβαλε  ουσιαστικά  στα  Γράμματα  του  τόπου  μας.   Έβαλε  τα  θεμέλια  της  νεότερης  ελληνικής   ποίησης    αξιοποιώντας  τη  δημοτική  παράδοση  και  αναδεικνύοντας  την  εκφραστική  και  ποιητική  δύναμη  της  δημοτικής  γλώσσας.  Μάλιστα,  τη  δημοτική  γλώσσα  την  έβλεπε  ως  αξία  ισοδύναμη  της  ελευθερίας  και  της  πατρίδας  και  ως  όργανο  της  πνευματικής  απελευθέρωσης,  αναγκαίας  προϋπόθεσης  για  την  εθνική  απελευθέρωση («Μήγαρις  έχω  άλλο  στο  νου  μου  πάρεξ  ελευθερία  και  γλώσσα ;»).                                                                                                                                               Τα  θέματα  που  τον  απασχόλησαν  ήταν  αυτά  που  μέσα  στους  αιώνες  απασχόλησαν  φιλοσόφους  και  ποιητές : ελευθερία,  έρωτας,  θάνατος,  φύση,  θρησκεία  και  την  ελευθερία  να  συνδέεται  πάντα  με  την  Ελλάδα.                                                                   Ακόμη,  η    συμβολή  του  στον  εθνικό  αγώνα  με  τη  βοήθεια  της  ποίησης  ήταν  άμεση,  αφού  ενίσχυσε  το  ρεύμα  του  φιλελληνισμού ( Ύμνος  εις  την  Ελευθερίαν, 1823 ).                      Η  τεχνοτροπία  της  ποίησής  του  συνταιριάζει  στοιχεία  του  ρομαντισμού  και  του  κλασικισμού  με  εμφανή  την  εναλλαγή   του  λυρισμού,  του  δραματικού  διαλόγου  και  της  αφήγησης.                                                                                                                                              Η  γλώσσα  που  χρησιμοποιεί  είναι  γνήσια  δημοτική  εμπλουτισμένη  με  ιδιωματισμούς  της  Επτανήσου  και  επιρροές  από  την  κρητική  ποίηση,  το  δημοτικό  τραγούδι  και  το  έργο  του  Βηλαρά.                                                                                                                                                                                                    Ο  Σολωμός  και  μια  πλειάδα  από  φίλους  και  μαθητές  του  που  τον  έχουν  ως  πρότυπο  και  εμπνέονται  από  τις  αρχές  του  αποτελούν  τη  λεγόμενη  Επτανησιακή  Σχολή.  Η  δυναμική  του  ρεύματος  αυτού  δίνει  στο  δημοτικισμό  τις  πρώτες  σπουδαίες  νίκες  του  στον  έντεχνο  λόγο.                                                                                                                                                  Το  έργο  του  Σολωμού  χωρίζεται  σε  τέσσερις  περιόδους :                                              α)  πρώτη  περίοδος   (1818-1823)= Ιταλικά  ποιήματα (σονέτα), « Ξανθούλα»,  «Τρελή  μάνα»,  «Αγνώριστη»,        β)  δεύτερη  περίοδος  ( 1823-1833 )= « Ύμνος  εις  την  ελευθερίαν», «Διάλογος»= πεζό,  «Ωδή  στο  θάνατο  του  λόρδου  Μπάυρον»,  «Φαρμακωμένη»,  «Λάμπρος»,  «Η  Γυναίκα  της  Ζάκυθος»= πεζό,  «Επίγραμμα  για  την  καταστροφή  των  Ψαρών»,        γ)  Τρίτη  περίοδος  (1833-1849) = «Κρητικός»,  «Ελεύθεροι  Πολιορκημένοι»  γραμμένο   σε  3  σχεδιάσματα  σε  20  χρόνια,  «Πόρφυρας» .                                                        Ο  Σολωμός  δεν  κατόρθωσε  να  ολοκληρώσει  κανένα  από  τα  μεγαλόπνοα  έργα  της  ωριμότητάς  του.  Αυτό  σύμφωνα  με  την  επικρατέστερη  άποψη  αποτελεί  συνειδητή   αισθητική  επιλογή  του  ποιητή,  που  οφείλεται  στην  επίδρασή  του  από  τη  θέση  του ρομαντισμού  ότι  το  έργο  δεν  πρέπει  να  αποκτά  παγιωμένη  μορφή,  αλλά  να  εξελίσσεται  με  σκοπό  να  ξεπεράσει  τα  όρια  της  ποιητικής  φόρμας,  τα  όρια  των  παλαιότερων  δημιουργημάτων,  τα  όρια  του  ίδιου  του  δημιουργού.                                                                    Ο  Ιάκωβος  Πολυλάς  μελέτησε  τα  χειρόγραφα  του  Σολωμού  και  το  1859  εξέδωσε  τα  έργα  της  ώριμης  περιόδου  με  τίτλο  Τα  Ευρισκόμενα,  παρεμβαίνοντας  δραστικά  στην  οργάνωση  του  υλικού  και  προσθέτοντας  δικά  του  σχόλια  ή  σημειώσεις  του  ποιητή.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ  ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ

                                                                                                                                                                                Είναι  μία  ποιητική  σύνθεση  που  απασχόλησε  το  Σολωμό  για  20  χρόνια  αλλά  δεν  ολοκληρώθηκε  ποτέ.  Έγιναν  τρεις  διαδοχικές  προσπάθειες  να  γράψει  το  έργο  και  κάθε  φορά  υιοθετούσε  διαφορετική  ποιητική  αντίληψη.  Το  αρχικό  σχεδίασμα  μοιάζει  με  προφητικό  λυρικό  θρήνο  για  την  πτώση  του  Μεσολογγιού.  Το  δεύτερο,  γραμμένο  σε  δεκαπεντασύλλαβους  στίχους  με  ζευγαρωτή  ομοιοκαταληξία,  αναφέρεται  στα  δεινά  των  αγωνιστών  κατά  τις  τελευταίες  μέρες  της  πολιορκίας  μέχρι  την  Έξοδο.  Το  τρίτο  σχεδίασμα  αποτελεί  μορφική  ανάπλαση  του  δεύτερου  με  στίχους  λιτούς,  χωρίς  ομοιοκαταληξία  και  πολύ  καλά  δουλεμένους.   Πριν  από  κάθε  Σχεδίασμα  υπάρχουν  σε  πεζό  οι  Στοχασμοί,  γραμμένοι  στα  ιταλικά  και  μεταφρασμένοι  από  τον  Πολυλά,  οι  οποίοι  είναι  εισαγωγικές  σημειώσεις  για  τις  βασικές  αρχές  που  θα  ακολουθηθούν  στο  ποίημα.                                                                                                                                                      Το  ιστορικό  γεγονός  που  ενέπνευσε  τον  ποιητή  ήταν  η  δεύτερη  πολιορκία  του  Μεσολογγίου  από  τους  Τούρκους ( Μάιος 1825- Απρίλιος 1826 ).  Ο  Σολωμός,  που  παρακολουθούσε  από  τη  Ζάκυνθο  τα  γεγονότα,  θεώρησε  τη  θυσία  των  υπερασπιστών  του  Μεσολογγίου  το  υπέρτατο  παράδειγμα  του  θριάμβου  της  ανθρώπινης  ψυχής  πάνω  στη  σωματική  στέρηση  και   γι’ αυτό  την  έκανε  γνωστή  στα  πέρατα  του  κόσμου  για  να  εμπνέει  τους  λαούς  που  διεκδικούσαν  την  ελευθερία  τους.                                                                                                                                                                           Ο  τίτλος  αρχικά  ήταν  Χρέος  και  αργότερα  Ελεύθεροι  Πολιορκημένοι,  που  ως  έκφραση  αποτελεί  ένα  οξύμωρο  σχήμα,  ώστε  να  προκαλέσει  το  ενδιαφέρον  του  αναγνώστη  και  ταυτόχρονα  να  τονίσει  ότι  η  πραγματική  ελευθερία  είναι  εκείνη  που  κερδίζεται  με  τον  αγώνα  ενάντια  σε  πανίσχυρες  δυνάμεις :  εσωτερικές,  όπως  η  αγάπη  για  τη  ζωή  ή  για  την  ικανοποίηση  υλικών  αναγκών,  και  εξωτερικές,  όπως  η  συντριπτική  υπεροπλία  των  εχθρών.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ  Β’

Απασχόλησε  τον  ποιητή  από  το  1833  έως  το   1844.    Αποτελείται  από  61  αποσπάσματα  γραμμένα  σε  ιαμβικούς  δεκαπεντασύλλαβους  στίχους  με  ζευγαρωτή  ομοιοκαταληξία  και  συνδυάζει  το  λυρικό  με  το  δραματικό  και  το  αφηγηματικό  στοιχείο.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ  1.

ΘΕΜΑ : Η  πείνα  και  οι  επιπτώσεις  της  στους  υπερασπιστές  του  Μεσολογγίου.                                          ΔΟΜΗ : εισαγωγή – στίχος  1,          ενότητα α’ – στίχοι  2 - 3,              ενότητα β’ – στίχοι 4-6                                       ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ : Η  νοηματική  πυκνότητα  και  η  εκφραστική  λιτότητα (στ. 1 ),  η  χρήση  ιδιαίτερα  υποβλητικών  λέξεων ( άκρα,  του  τάφου,  βασιλεύει ),  η  προσήμανση ( του  τάφου ),  που  με  το  υπερβατό  σχήμα  και  την  προσωποποίηση  γίνονται  εμφαντικότερα.                                   Με  αντίθεση,  ο  στίχος  2  μεταβαίνει  από  το  γενικό – κάμπο  στο  ειδικό – πουλί   και  από  τη  σιωπή  στο  κελάηδημα  και  αντιθετικά  διακρίνει  το  πουλί ( ενεργεί )  από  τη  μάνα ( παρακολουθεί  παθητικά ).  Στο  στ.3  κυριαρχεί  η  συγκλονιστική  εικόνα  της  μάνας  με  τα  μάτια  τα  μαυρισμένα  από  την  πείνα  ενισχυμένη  από  την  επανάληψη  και  την  παρήχηση.    Στη  δεύτερη  ενότητα  μία  άλλη  εικόνα,  του  σκληροτράχηλου  πολεμιστή,  αποδίδει  εντυπωσιακά  το  μέγεθος  της  δοκιμασίας  της  πείνας  υποβοηθούμενη  από  προσωποποίηση,  μεταφορές,  συνεκδοχή  και  τον  προσδιορισμό  «καλός»,  που  παραπέμπει  στο  δημοτικό  τραγούδι.                                                                                                                                                            ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ : Εφαρμόστηκε  ο  7 (η  ηθική  ανωτερότητα  των  πολιορκημένων  θα  φανεί  από  την  ικανότητά  τους  να  υπερβούν  τις  σωματικές  δοκιμασίες)  και  ο  8 (πρέπει  ο  ποιητής  να  λάβει  υπόψη  του  τις  ιδιαιτερότητες  των  αντρών  και  των  γυναικών  ως  προς  την  αντοχή  και  τις  δοκιμασίες)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ  2.

ΘΕΜΑ : Η  ανοιξιάτικη  φύση  αποτελεί   πειρασμό  που  πρέπει  να  αντιμετωπίσουν  οι  Μεσολογγίτες  για  να  μην  απομακρυνθούν  από  το  χρέος  τους.                                                                         ΔΟΜΗ : εισαγωγή – στ.1 - 2,        ανάπτυξη – στ. 3 – 13,              συμπέρασμα – στ.14                                                           ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ : Οι  δύο  στίχοι  της  εισαγωγής  περικλείουν  δύο  αντιθετικά  νοήματα.          Ο  στ. 1  με  εικόνα (οπτικοακουστική)  και  προσωποποίηση  μας  μεταφέρει  στην  ανοιξιάτικη   γιορτή  της  φύσης.  Ο  στ. 2  με  αντίθεση,  υπερβολή   και  β’ ενικό  πρόσωπο  στο  ρήμα  πληροφορεί  τους  Μεσολογγίτες  για  το  μέγεθος  της  δύναμης  των  εχθρών.                            Οι  στ. 3-11   με  έξοχες  λυρικές  εικόνες  που  παρουσιάζονται  κλιμακωτά  αποδίδουν   την  αναγέννηση  της  ανοιξιάτικης  φύσης.  Το  σκοπό  αυτό  βοηθούν  οι  οπτικές,  ακουστικές,  κινητικές,  οσφρητικές  διαστάσεις  των  εικόνων,  οι  μεταφορές,  το  υποκοριστικό  ουσιαστικό  και  το  σαφές  συμπέρασμα  του  στ. 10.  Οι  στ.  12-13  με  την  αντίθεση  ανάμεσα  στη  ζωή  και  το  θάνατο,  την  προσωποποίηση,  την  υπερβολή,  την  επανάληψη  αισθητοποιούν  την  κυριαρχία  και  τη  δύναμη  της  φύσης,  η  οποία  θέτει  στους  πολιορκημένους  ένα  ισχυρό  ηθικό  δίλημμα,  τη  ζωή  ή  το  χρέος.  Το  αποτέλεσμα  του  διλήμματος  εκφράζεται  με  την  προσωποποίηση  της  ψυχής  που  κλονίζεται  από  τον  καινούριο  αντίπαλο,  το  ένστικτο  της  ζωής.                                                                                                        ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ : Εφαρμόστηκε  ο  στοχασμός  5 (οι  πειρασμοί  που  αντιμετωπίζουν  και  νικούν  οι  πολιορκημένοι  πρέπει  να  παρουσιάζονται  κλιμακωτά,  να  είναι  έντονοι  και  ποικίλοι).

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ  3

ΘΕΜΑ : Η  σφοδρή  επίθεση  των  τουρκοαιγυπτιακών  στρατευμάτων  και  ο  άνισος  αγώνας  των  Μεσολογγιτών.                                                                                                                                                 ΔΟΜΗ : εισαγωγή (αντίδραση  των Μεσολογγιτών  στην προηγούμενη  δοκιμασία) – στ.1-2,               ενότητα α’ ( ανισότητα  των  δύο  μερών  )– στ. 3-9,                                                                     ενότητα β’ ( η  απειλή  της  εχθρικής  σάλπιγγας ) – στ.10-12                                                             ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ :  Κυριαρχεί   η  ακουστική  εικόνα,  η  αντίθεση  ανάμεσα  στον  ήχο  της  σάλπιγγας  των  Μεσολογγιτών  και  των  Αιγυπτίων  που  εκφράζεται  με  μεταφορές,  μετωνυμίες,  προσωποποίηση,  συνεκδοχή,  υπερβολή,  υπαλλαγή,  παρήχηση  του  σ  και  του  ρ,  το  ασύνδετο  σχήμα  και  την   ανισότητα  στην  αναφορά  των  δύο  σαλπισμάτων.                     Τέλος,  οι  παρηχήσεις  του  ρ  και  του  τρ  οδηγούν  και  σε  νέα  δοκιμασία  τους  Μεσολογγίτες,  τον  τρόμο   απέναντι  στον  εχθρό.                                                              ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ : Εφαρμόστηκε  ο  στοχασμός  8 (υπάρχουν  ιδιαιτερότητες  των  δύο  φύλων  ως  προς  την  ψυχική  αντοχή )  και  ο  στοχασμός  5 (γίνεται  κλιμακωτή  παρουσίαση  των  δυσκολιών  που  αντιμετωπίζουν  οι  πολιορκημένοι ).

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ  Γ’

Απασχόλησε  τον  ποιητή  από  το  1844  με  εμφανείς  διαφορές  από  το  προηγούμενο.                       Παρουσιάζονται  λιγότερα  θέματα  και  με  λιγότερες  λεπτομέρειες.  Ως  προς  τη  μορφή  ο  στίχος  γίνεται  λιγότερο  μουσικός  αλλά  πιο  συμπαγής,  επειδή  εγκαταλείπει  την  ομοιοκαταληξία  και  τη  συνίζηση.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ  6

ΘΕΜΑ : Η  ομορφιά  της  ανοιξιάτικης  φύσης (όπως  και  στο  Β2),  χωρίς  να  δίνεται  έμφαση  στον  κίνδυνο  που  καιροφυλακτεί.                                                                            ΔΟΜΗ : ενότητα α’(η  μαγεία  της  ημέρας)   – στ. 1-10 ,                                                      ενότητα  β’(η  μαγεία  της  νύχτας) – στ.11-21                                                                                                                    ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ : Είναι  το  αρτιότερο  ποίημα  του  Σολωμού  από  τεχνική  άποψη  και  μοναδικό  δείγμα  εμπνευσμένου  λυρισμού.  Θεματολογικά  και  τεχνικά  παρουσιάζει  ομοιότητες  αλλά  και  διαφορές  σε  σχέση  με  το  Β2.  Στην  α’ ενότητα  κυριαρχούν  λυρικές  εικόνες(οπτικές  και  κινητικές),  μεταφορές,  επανάληψη,  συνεκδοχή,  παρομοίωση,  αντίθεση,  κλιμακωτό  σχήμα,  ώστε  να  αποτυπώσουν  την  αισθησιακή  ατμόσφαιρα,  το  ερωτικό  κλίμα  που  διαχέεται  στην  αναγεννημένη  ανοιξιάτικη  φύση  και  το  στοιχείο  του  νερού  που  διατρέχει  τη  φύση  σε  όλα  τα  σημεία  της  και  εξασφαλίζει  τη  ζωντάνια  και  την  ενεργητικότητά  της.  Στην  β’ ενότητα  λυρικές  εικόνες  μαζί  με  μεταφορές,  παρομοίωση,  συνεκδοχή,  αναδίπλωση  αποκαλύπτουν  τη  μαγεία  της  νυχτερινής  φύσης  που  παραπέμπει  στον  έρωτα.  Το  σκοπό  αυτό  υπηρετούν  και  οι  συλλήψεις  του  αλαφροΐσκιωτου  και  της  φεγγαροντυμένης,  που  εκπλήσσουν  και  μυσταγωγικά  μας  εισάγουν  σε  απόκοσμες  καταστάσεις (απόλυτη  ακινησία  της  φύσης ,   λευκότητα  του  νερού  της  λίμνης,  μυστηριώδη  δραστηριοποίηση  της  σελήνης  μετά  την   εμφάνιση  της  γυναικείας  μορφής  που  θυμίζει  την  αναδυόμενη  Αφροδίτη,  τις  νεράιδες  ή  απλά  τον  έρωτα).                                                                                                                                                                  ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ : Η  φύση  παρουσιάζεται  ως  αδιαίρετο  σύνολο,  ως  επιφάνεια  και  βάθος , ώστε  σύμφωνα  με  το  στοχασμό  5  να  αποτελέσει  έντονο  και  ποικίλο  πειρασμό,  κλιμακωτά  μεγαλύτερο  από  τον  προηγούμενο (της  πείνας).