ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Είναι  μια  συζήτηση,  μια  συνομιλία  μεταξύ  δύο  ή  περισσότερων  προσώπων,  στην  οποία  καθένα  απ’ αυτά  εκθέτει  τις  γνώμες  του  πάνω  σε  κάποιο  θέμα.  Είναι  μια  προσπάθεια  προσέγγισης  των  ανθρώπων  μεταξύ  τους  με  την  ειλικρινή,  ανυστερόβουλη,  καλόπιστη  ανταλλαγή  απόψεων,  σκέψεων,  γνωμών.  Πρόκειται  για  μια  απόπειρα  επικοινωνίας  που  στόχο  της  έχει  όχι  την  επιβολή  της   άποψης  του  ενός  ή  τη  μείωση  του άλλου  συνομιλητή,  μα  την  αναζήτηση  της  αλήθειας,  που, όπως  λέει  ο  Παπανούτσος,  είναι  πολλαπλή  και  ο  καθένας  δεν  κατέχει  παρά  ένα  μικρό  τμήμα  της.  Είναι  η  γνήσια  και  καλόπιστη  επαφή  των  ανθρώπων  που  μπορεί  να  μας  οδηγήσει  στην  κατάκτηση  και  ολοκλήρωση  της  αλήθειας.  Πρόκειται,  λοιπόν,  για  μια  έντονη  προσπάθεια  αλληλογνωριμίας,  αλληλοκατανόησης  και  αλληλοπροσέγγισης  διαμέσου  του  λόγου- ομιλίας  και  του  λόγου- λογικής  σκέψης.                                                                                       Διάλογος  είναι,  επίσης,  φιλοσοφικό  ή  λογοτεχνικό  έργο,  στο  οποίο  η  ανάπτυξη  του  θέματος  δε  γίνεται  σε  συνεχή  αφήγηση,  αλλά  διαλογικά  με  τη  μορφή  συζήτησης.  Εκείνος  που  κατεξοχήν  χρησιμοποίησε  στη  διδασκαλία  του  το  διάλογο  ήταν  ο  Σωκράτης  και  γι’ αυτό  ο  φιλοσοφικός  διάλογος  ονομάστηκε  σωκρατικός.                                                                                  Η  επικοινωνία,  βέβαια, είναι  πρωταρχικά  λειτουργία  βιολογική. Κυρίως,  όμως,  ενδιαφέρει   ως  λειτουργία  της  κοινωνικής  ζωής  του  ανθρώπου  και  ιδιαίτερα  στην  εξελιγμένη  της  φάση,  όπου  η  γλώσσα  αποτελεί  στοιχείο  αυτονόητο  της  καθημερινής  επικοινωνίας  και  όργανο  παιδείας.

 Είδη  του  διαλόγου  αποτελούν  ο  εσωτερικός (ενδοσκόπηση),  ο  διαπροσωπικός (επικοινωνία),  ο  κοινωνικός (επίλυση  κοινωνικών  διαφορών),  ο  εθνικός (επίλυση  ζητημάτων  εθνικής  εμβέλειας),  ο  παγκόσμιος (επίλυση  διακρατικών  διαφορών).

Η  σημασία  του  είναι  θεμελιώδης  για  πολλούς  τομείς  της  ζωής  του  ατόμου  και    της  κοινωνίας .   Σχετικά  με  το  άτομο,    α)  συμβάλλει  στην  επικοινωνία  με  τους  συνανθρώπους  του,  αφού  με  το  διάλογο  πληροφορούν,  ανακοινώνουν  σκέψεις  και  ιδέες,  εκφράζουν  συναισθήματα,  κρίνουν  γεγονότα,  διαδίδουν  γνώσεις,  εξετάζουν  και  ερμηνεύουν  θέματα.  Έτσι,  γνωρίζει  ο  ένας  τον  άλλον,  ανακαλύπτουν  κοινά  στοιχεία,  ενδιαφέροντα  και  αξίες,  διαπιστώνουν  ομοιότητες,  δημιουργούν  και  συσφίγγουν  δεσμούς  φιλίας,  που  καθιστούν  εφικτή  την  ειρηνική  κοινωνική  συνύπαρξη  και  την  αναγνώριση  των  κοινωνικών  και  πολιτικών  δικαιωμάτων  των  άλλων(κοινωνική  αξία).                                                                β)   αποφορτίζει  από  την  εσωτερική  ένταση  και  τα  καταπιεσμένα  συναισθήματα  με  αποτέλεσμα  να  απαλλάσσει  από  τη  μοναξιά  και  την  εσωστρέφεια  ενώ  ταυτόχρονα  τονώνει  την  αισιοδοξία  και  την  αυτοπεποίθηση.  Έτσι,  αποφεύγεται  ο  αρνητικός  και  υπερβολικός  συναισθηματισμός,  που  πολλές  φορές  οδηγεί  σε  ακραίες  καταστάσεις  βίας  και  εγκληματικότητας (ψυχολογική αξία).     γ)    γυμνάζει  τη  σκέψη  και  την   έκφραση  και    βαθμιαία    οδηγεί  στην  πνευματική  ωρίμανση  αναβαθμίζοντας  τις  πνευματικές  λειτουργίες  των  συνομιλητών,  δηλαδή  τη  μνήμη,  την  προσοχή,  την  αντίληψη  και  την  κρίση,  αφού  οι   διαλεγόμενοι  δίνουν  απαντήσεις  σε  ερωτήσεις,  προκαλούν  αλλά  και  λύνουν  απορίες,  συζητούν  θέματα,  ερμηνεύουν  γεγονότα,  τεκμηριώνουν  απόψεις  και  ανασκευάζουν  επιχειρήματα.  Έτσι,  καταπολεμά  την  πλάνη  και  την  προκατάληψη,  δίνοντας  τη  δυνατότητα  στον  σκεπτόμενο  άνθρωπο  να  διαμορφώσει  τη  δική  του  ελεύθερη  και  ανεπηρέαστη  γνώμη (πνευματική  αξία).            δ)  καλλιεργεί  και  προωθεί  τις  ηθικές  αρετές,  αφού  το  άτομο  αποκτά  αυτογνωσία,  αντιλαμβάνεται  τις  αδυναμίες  του  και  ,επομένως, προσπαθεί  να  ολοκληρώσει  την  προσωπικότητά  του  κάνοντας  καλύτερες  επιλογές  στη  ζωή  του  (ηθική  αξία).                               ε)   πολιτικοποιεί  το  άτομο,  αφού  αναγνωρίζει  ως  αναφαίρετο  δικαίωμά  του  την  ελεύθερη  διατύπωση  των  απόψεών  του  αλλά  ταυτόχρονα  και  ως  ύψιστο  καθήκον  του  την  υγιή  ενασχόληση  με  τα  πολιτικά  πράγματα  και  την  άσκηση  κριτικής  στον  τρόπο  άσκησης  της  εξουσίας ( πολιτική  αξία )    στ)   οδηγεί  τα  άτομα  στην  επαγγελματική  και  οικονομική  πρόοδο,  αφού  εξετάζονται  σε  βάθος  τα  δεδομένα  που  προκύπτουν  από  το  διάλογο  και  επομένως  εξάγονται  σωστά  συμπεράσματα ( οικονομική  αξία ).    Σχετικά  με  την  κοινωνία,  α)   συμβάλλει  στην  ειρηνική  διευθέτηση  των  διαφορών  τόσο  σε  οικογενειακό  όσο  και  σε  κοινωνικό  και  διακρατικό  επίπεδο,  καθώς  διώχνει  τη  μισαλλοδοξία  και  το  φανατισμό,  δημιουργεί  πνεύμα  συλλογικότητας,  αλληλοσεβασμού  και  ευθύνης,  γεφυρώνει  διαφορές  και  αντιθέσεις  και  απομακρύνει  τη  βία.  Με  τη  βοήθεια  του  διαλόγου  προβάλλονται  δικαιώματα,  συνάπτονται  συμφωνίες,  που  ευνοούν  το  συλλογικό  συμφέρον, και  αντιμετωπίζονται  αποτελεσματικά  κοινωνικά  και  διακρατικά  προβλήματα ( κοινωνική  αξία ),   β)                    αποτρέπει  από  την   πνευματική  αδράνεια,  αφού  με  τον  διάλογο  καταρρίπτονται  αυταπόδεικτες  αλήθειες,  δόγματα  και  αυθεντίες  και υπάρχει  ώθηση   σε  διαρκή    αναζήτηση  της  αλήθειας  με  τη  δύναμη  της  πνευματικής  κατάρτισης,  της  ισχυρής  κριτικής  ικανότητας,  της  απροκατάληπτης  και  ελεύθερης  σκέψης (γνωστική αξία),               γ)   αποτέλεσμα  όλων  των  παραπάνω  είναι  η  πρόοδος  και  η  διαρκής  εξέλιξη  της  επιστήμης  αλλά  και  της  τέχνης,  αφού  διασταυρώνονται  απόψεις  και  θέσεις  με  αντίστοιχες  προγενέστερες  και  σύγχρονες  άλλων  μελών  της  επιστημονικής  και  καλλιτεχνικής  κοινότητας  από  όλον  τον  κόσμο. ( Ιδιαίτερα  στον  κόσμο  της  τέχνης,  ο  καλλιτέχνης  διαλέγεται    με  τον  πραγματικό,  αισθητό  κόσμο,  με  το  έργο  του,  με  τους  ομοτέχνους  του – μελετώντας  ρεύματα  και  τεχνοτροπίες -  αλλά  και  με  τους  φιλότεχνους  και  κριτικούς  τέχνης  που  αξιολογούν  αρνητικά  ή  θετικά έργο  του ) (επιστημονική  και  αισθητική  αξία),    δ)  ενισχύει  και  επικυρώνει  τη  δημοκρατία,  αφού  η  απρόσκοπτη  διακίνηση  ιδεών,  ο  πλουραλισμός  και  η  ελευθερία  σκέψης  και  έκφρασης  μπορούν  να  υπάρξουν  μόνο  σε  κλίμα  ουσιαστικής  δημοκρατίας,  όπου  ο  πολίτης  είναι  ελεύθερος  αλλά  και  υποχρεούται  να  ενημερώνεται,  να  συσκέπτεται,  να  εκφράζεται  ελεύθερα,  να  πείθει  και  να  παίρνει  σωστές  αποφάσεις ( πολιτική  αξία ),                  ε)  αποβάλλει  τις  ακραίες  εθνικιστικές  αντιλήψεις  με  την  ισότιμη  και  δημοκρατική  συνεργασία  των  λαών  για  την  επίλυση  κοινών  παγκόσμιων  θεμάτων,  όπως  το  οικολογικό,  οι  πόλεμοι,  η  τρομοκρατία,  τα  ανθρώπινα  δικαιώματα,  η  πείνα  και  η  εξαθλίωση  του  τρίτου  κόσμου  αλλά  και  ευπαθών  κοινωνικών  ομάδων  στον  υπόλοιπο  κόσμο ( εθνική  αξία ) ,   στ)  οδηγεί  σε  συνεχή  οικονομική  ανάπτυξη,  ως  αποτέλεσμα  της  δημιουργικής  συνεργασίας  του  κοινωνικού  συνόλου ( οικονομική  αξία ) 

Προϋποθέσεις  για  έναν  εποικοδομητικό  διάλογο                                                                                                                 Διακρίνονται  σε  αντικειμενικές  και  υποκειμενικές.  Αντικειμενικές  προϋποθέσεις  αποτελούν   α)  το  δικαίωμα  κάθε  ανθρώπου  να  έχει  άποψη,  δηλαδή  να  μεγαλώνει  σε  ένα  δημοκρατικό και  ευνομούμενο  περιβάλλον,  όπου  η  ανταλλαγή  απόψεων  και  η  διακίνηση  ιδεών  θεωρείται  αναφαίρετο  δικαίωμα  κάθε  πολίτη  και  για  το  λόγο  αυτό  η  κάθε  μορφής  εκπαιδευτική  διαδικασία  τυγχάνει  ιδιαίτερης  φροντίδας με  σκοπό  να  προάγει  την  ενημέρωση  και  την  κρίση  όλων  των  πολιτών  και  να  προασπίσει  τον  έλεγχο  κάθε  αρχής,   β)    η  ισηγορία  και  η  παρρησία,  που  ως  θεμελιώδη  στοιχεία  της  δημοκρατίας,  παρέχουν  τη  δυνατότητα  σε  όλους  τους  συνομιλητές  να  εκφράσουν  ελεύθερα  τις  απόψεις  τους,   γ)   η  σωστή  οργάνωση  του  διαλόγου,  ώστε  όλοι  οι  συνομιλητές  να  συμμετέχουν  ισότιμα,  να  παίρνουν  το  λόγο  με  τη  σειρά  και  για  όσο  χρόνο  ορίζεται  από  τη  διαδικασία,  να  συμμορφώνονται  στους  όρους  που  ισχύουν  για  τη  διεξαγωγή  της  συζήτησης,  να  μη  μονοπωλούν  τη  συζήτηση  ούτε  να  προσπαθούν  να  επιβληθούν  με  τη  δύναμη  της  φωνής  τους.   Υποκειμενικές  προϋποθέσεις  αποτελούν  α)  η  επαρκής  γνώση  του  αντικειμένου συζήτησης  από  όλους  τους  συνομιλητές  και  η  γενικότερη  πνευματική  κατάρτισή  τους,  καθώς  και  άλλες  πνευματικές  αρετές  που  πρέπει  να  έχουν,  όπως  η  ευστροφία,  η  ευχέρεια  έκφρασης  της  άποψης  με  σαφήνεια,  ακρίβεια,  περιεκτικότητα  και  ευστοχία,  που  οδηγούν  στη  διατύπωση  ορθών  και  ισχυρών  επιχειρημάτων,   β)  η  ηθική  συγκρότηση  των  συνομιλητών,  δηλαδή  ο  σεβασμός  σε  πρόσωπα  και  απόψεις,  η  ευγένεια   και  η  ψυχική  ηρεμία  σε  συνδυασμό  με  την  ανιδιοτέλεια  και  την  εντιμότητα,   γ)  η  καλοπροαίρετη  διάθεση  των  διαλεγόμενων  μερών,  η  ανεκτικότητα  απέναντι  στη  διαφορετική  άποψη,  η  απομάκρυνση  κάθε  εγωισμού   και  η  στόχευση  της  αλήθειας,

Ο  ΔΙΑΛΟΓΟΣ  ΚΑΙ  ΟΙ  ΕΛΛΗΝΕΣ

Ο   νεοέλληνας  είναι  συζητητικός.  Αγαπά  να  εκφράζεται,  να  παρατηρεί,  να  σχολιάζει,  να  ρωτά,  να  ερευνά.  Ωστόσο,  σπάνια  πετυχαίνει  έναν  εποικοδομητικό  διάλογο,  γιατί  είτε  αγνοεί  είτε  δεν  τηρεί  τις  απαραίτητες  προϋποθέσεις.                                                                                      Η  αυτοπειθαρχία – βασική  προϋπόθεση  για  έναν  επιτυχημένο  διάλογο – είναι  αδύνατο  σημείο  για  τον  Έλληνα,  αφού  αφήνεται  στον  παρορμητισμό,  στις  στιγμιαίες  και  αψιθυμικές  καταστάσεις.  Συνήθως,  λείπει  ο  αυτοέλεγχος,  αφού  δεν  έχει  υπομονή  και  διακόπτει  το  συνομιλητή  του  προτού  αυτός  ολοκληρώσει  το  συλλογισμό  του.  Μάλιστα,  συχνά  είναι  αμφίβολο  αν  παρακολούθησε  στο  σύνολό  της  την  πορεία  της  σκέψης  του.  Έτσι, η  συζήτηση,  συχνά,  εκφυλίζεται  σε  θλιβερή  λογομαχία  ή  ξεπέφτει  στο  επίπεδο  της  προσωπικής  αντιδικίας.                                                                                        Συχνά, επίσης,  δε  μπορεί  να  κρατήσει  μια  σταθερή  πορεία  ανάπτυξης  των  απόψεών  του  και  ξεπέφτει  σε  φλυαρίες  ή  αγνοεί  εντελώς  την  αξία  της  επιχειρηματολογίας.  Ξεχνά  πως  ο  διάλογος  δεν  είναι   μέσο  φιλονικίας  αλλά  μέθοδος,  δρόμος  αναζήτησης  της  αλήθειας.  Ίσως,   για  όλα  αυτά  να  ευθύνεται  η  άστατη  πολιτική  ζωή  που  έχει  βιώσει  ιστορικά,  η  ελλιπής  διαπαιδαγώγησή  του    από  μικρή  ηλικία  ή  η  ευθύνη  να  είναι,  κυρίως,  ατομική…

                                                                                                      ΠΑΛΛΗ  ΧΑΡΑ - ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ