ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

ΕΘΝΟΣ  είναι  μία  ευρύτερη  κοινωνία  ανθρώπων  που  έχουν  συνείδηση  ότι  συνδέονται  μεταξύ  τους  με  κοινή  ιστορία  και  παραδόσεις,  κοινή  γλώσσα  και  θρησκεία ( τις  περισσότερες  φορές ),  κοινά  εδαφικά  και  οικονομικά  συμφέροντα.  Είναι,  δηλαδή,  μία  ψυχή  που  συγκροτείται  αφ’ ενός  από  μια  πλούσια  κληρονομιά  αναμνήσεων  αφ’ ετέρου  από  την  πραγματική  επιθυμία,  συναίνεση  συμβίωσης  και  τη  θέληση  αξιοποίησης  της  κοινής  κληρονομιάς.  Το  έθνος  μπορεί  να  υφίσταται  ως  ιστορική  κοινότητα  ή  να  περιορίζεται  σε  έναν  πολιτιστικό  δεσμό  χωρίς  πολιτική  αυτονομία  ή  κρατική  υπόσταση.

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ  ( ή  εθνοκεντρισμός  ή  σοβινισμός )  είναι  η  ιδεολογία  της  εθνικής  ανωτερότητας,  της  τυφλής  προσκόλλησης  στα  εθνικά  ιδεώδη  και  της  υποτίμησης  κάθε  άλλου  εθνικού  συνόλου.  Συνδέεται  έντονα  με  τα  ανθρώπινα  συναισθήματα  της  υπερηφάνειας,  του  φόβου  και  του  μίσους  και  χρησιμοποιεί  σύμβολα  όπως  σημαίες,  τραγούδια,  ποιήματα,  θρύλους  και  αγάλματα  για  να  εξάρει  τη  σημασία  ηρώων  και  ηρωικών  κατορθωμάτων  ενώ  παρακάμπτει  επαίσχυντα  περιστατικά.

ΑΙΤΙΑ  ΕΞΑΡΣΗΣ  ΤΟΥ  ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ

Διακρίνονται  σε  ιστορικά,  πολιτικά  και  κοινωνικά.  Σε  μέρη  του  πλανήτη  όπου  η  εθνική  συνείδηση  των  λαών  ήταν  για  χρόνια  καταπιεσμένη,  αφού  αποτελούσαν  τμήματα  του  πληθυσμού  πολυεθνικών  αυτοκρατοριών  ή  υπερεθνικών  κρατών  και  ομοσπονδιών  η  αφύπνιση  της  εθνικής  συνείδησης  των  λαών  οδηγεί  στον  εθνικισμό.  Πολλές  φορές  ισχυρά  κράτη  υποκινούν  τον  εθνικισμό  σε  γειτονικά  έθνη  για  να  επεμβαίνουν  και  να  ελέγχουν  τις  εξελίξεις  σε  ευρύτερες  περιοχές,  να  διευρύνουν  τις  σφαίρες  επιρροής  τους  και  να  προωθούν  τα  συμφέροντά  τους.  Αλλά  και  σε  επίπεδο  κρατών,  όταν  οι  κυβερνήσεις  αντιμετωπίζουν  εσωτερικά  προβλήματα ( κοινωνικές  αντιθέσεις  και  ανταγωνισμούς,  εκρηκτικά  οικονομικά  και  κοινωνικά  προβλήματα )  προβάλλουν  την  ανάγκη  για  εθνική  ενότητα  ώστε  να  αντιμετωπιστούν  υπαρκτοί  ή  φανταστικοί  εξωτερικοί  εχθροί  που  τυχόν  επιβουλεύονται  το  έθνος.  Εντέχνως  τότε  ανακαλούνται  παραδοσιακές  διαφορές  και  έχθρες,  οι  οποίες  προβάλλονται  από  τους  μηχανισμούς  της  σύγχρονης  προπαγάνδας  ώστε  ο  λαός  να  εξαγριωθεί  και  να  φανατιστεί  όχι  εξ’ αιτίας  των  πραγματικών  προβλημάτων  του  αλλά  εξ’ αιτίας  των  τεχνητών  καταστάσεων  και  να  εκτονώσει  την  οργή  του.  Αιτία  εθνικισμού  αποτελεί  και  ο  ορατός  κίνδυνος  να  επιβληθεί  ένας  παγκόσμιος  πολιτισμός  από  την   καταπάτηση  των  εθνικών  δικαιωμάτων  μικρών  εθνών  και  την   παραβίαση  των  αρχών  του  Διεθνούς  Δικαίου  από  τα  ισχυρά  έθνη  που  στοχεύει  στην  πολιτιστική,  κοινωνική  και  πολιτική  αφομοίωσή  τους  και  δε  σέβεται  την  ιδιαιτερότητά  τους.    Βέβαια,  ο  κυριότερος  λόγος  επικράτησης  των   εθνικιστικών  ιδεολογιών  είναι  η  τυφλή  προσκόλληση  στα  εθνικά  ιδεώδη,  η  ελλιπής  ιστοριογνωσία,  οι  τάσεις  προγονοπληξίας  και  απομονωτισμού.  Κάτι  τέτοιο   προυποθέτει  έλλειμμα  παιδείας  και  καλλιέργειας  πνευματικών  αρετών,  όπως  του  κριτικού  ελέγχου,  της  αντίληψης,  της  συγκριτικής  μελέτης  και  προσοχής  αλλά  ταυτόχρονα  προυποθέτει  και  τη  δυσλειτουργία  του  δημοκρατικού  πολιτεύματος   που  εμποδίζει  την  παροχή  τέτοιου  είδους  παιδείας  σε  όλους  τους  πολίτες.  Αυτονόητη  είναι  και  η  γενικότερη  κρίση  ηθικών  αξιών  και  η  απουσία  ανθρωπιστικών  ιδεών  που  συμβάλλει  στην  εύκολη  χειραγώγηση  και  στην  προσβολή  της  ανθρώπινης  αξιοπρέπειας.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ  ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ

Οι  κίνδυνοι  που  εγκυμονεί  ο  εθνικισμός  είναι  πολλοί  και  ποικίλοι.  Σε  ατομικό  επίπεδο  εμφανής  είναι  η  όξυνση  του  φανατισμού  και  της  μισαλλοδοξίας  αλλά   και  η  ταυτόχρονη  καταρράκωση  των  πνευματικών  αξιών.  Ο  άνθρωπος  κυριαρχείται  από  κατώτερα  πάθη  και  ένστικτα  που  δυσκολεύουν  τις  διανθρώπινες  σχέσεις.  Εύκολα,  λοιπόν,  προβαίνει  σε  σκέψεις  και  ενέργειες  που  προσβάλλουν  την  ανθρώπινη  αξιοπρέπεια,  καταπατούν  ανθρώπινα  δικαιώματα  και  ελευθερίες,  εδραιώνουν  αδικίες  και  ανισότητες  και  οδηγούν  σε  κρίση  τον  ανθρωπισμό.  Τα  παραπάνω  πιστοποιούν  η  περιθωριοποίηση  και  το  αίσθημα  απομόνωσης  των  ατόμων  ή  ομάδων  που  υφίστανται  τις  εθνικιστικές  επιθέσεις.  Σε  κοινωνικό  επίπεδο  δημιουργούνται  εντάσεις,  ανταγωνισμοί,  άγονες  αντιπαραθέσεις  και  συγκρούσεις  ου  οδηγούν  σε  έξαρση  των  φαινομένων  κοινωνικής  παθογένειας,  όπως  τη  βία,  την  εγκληματικότητα  και  την  τρομοκρατία.  Με  αυτόν  τον  τρόπο  διασπάται  η  κοινωνική  συνοχή,  ανατρέπεται  η  κοινωνική  ισορροπία  και  δοκιμάζεται  η  κοινωνική  αρμονία.  Ακολούθως,  δημιουργείται  κλίμα  πολιτικής  αστάθειας,  καταστρατήγησης  των  δημοκρατικών  θεσμών  και  κατάλυσης  των  δημοκρατικών  ελευθεριών.  Το  αποτέλεσμα  συχνά  είναι  η  μονόφθαλμη  οπτική  που  καταδικάζει  κάθε  διαφορετική  άποψη,  η  πολιτική  βία  και  ο  ολοκληρωτισμός.  Το  αντίκτυπο  είναι  επώδυνο  και  σε  παγκόσμιο  επίπεδο.  Η  κλιμάκωση  της  έντασης  και  της  εχθρότητας  στις  διακρατικές  σχέσεις,  η  υπονόμευση  της  ειρήνης,  της  σταθερότητας  και  της  συνεργασίας  ανάμεσα  στις  χώρες  προκαλεί  πολεμικές  συρράξεις  και  έντονες  διπλωματικές  διαβουλεύσεις  με  στόχο  τη  σταδιακή  εξάλειψη  και  συρρίκνωση  των  εθνικιστικών – ιμπεριαλιστικών  τάσεων.  Όλα  τα  παραπάνω  αποτελούν  ανάχωμα  στην  πρόοδο  κάθε  τομέα  και  εγγυώνται  μόνο  την  πολιτιστική  στασιμότητα  και  οπισθοδρόμηση.

ΜΕΤΡΑ  ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ  ΤΟΥ  ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ

Προληπτικά  στην  αντιμετώπιση  του  εθνικισμού  θα  βοηθούσε  η  ενδυνάμωση  των  ανθρωπιστικών  και  δημοκρατικών  ιδεωδών  στα  πλαίσια  μιας  ανθρωπιστικής  και  πολύπλευρης  παιδείας.  Ακόμη,  απαραίτητη  είναι  η  σωστή  και  κριτική  προσέγγιση  της  παράδοσης  και  η  ολοκληρωμένη  γνώση  της  ιστορίας  του  τόπου  όπου  ανήκει  ο  καθένας  για  να  κατακτήσει  την  εθνική  αυτογνωσία  και  να  καλλιεργήσει  την  αγάπη  για  την  πατρίδα  του.  Αυτό,  βέβαια,  προυποθέτει  την  παράλληλη  γνώση – ιστορική  και  πολιτιστική -  των  γειτονικών  λαών  και  μειονοτικών  πληθυσμών  που  ζουν  στη  χώρα  του.  Η  γνώση  του  «άλλου»  κάμπτει  τη  ξενοφοβία  και  ενισχύει  το  πνεύμα  ανεκτικότητας  και  οικουμενικής  συνείδησης  οδηγώντας  σε  ειρηνική  συνύπαρξη  τους  λαούς.    Όταν,  όμως,  η  εθνικιστική  έξαρση  είναι  δεδομένη  επιβάλλονται  κατασταλτικά  μέτρα.  Τέτοια  είναι  η  εποικοδομητική  συνεργασία  σε  τοπικό  και  παγκόσμιο  επίπεδο  και   ο  σεβασμός  στους  κανόνες  Διεθνές  Δικαίου  για  τη  διευθέτηση  διαφορών.  Ακόμη,  είναι  απαραίτητη  η  θεσμική  κατοχύρωση  των  δικαιωμάτων  των  εθνικών  μειονοτήτων  ώστε  να  αποφεύγεται  η  αδικία  και  η  αυθαιρεσία.  Και  κυρίως  βοηθά  η  χάραξη  μιας  ενιαίας  και  σταθερής  εξωτερικής  πολιτικής  με  στόχο  την  εξυπηρέτηση  των  εθνικών  συμφερόντων  με  τη  συνεργασία  όσων  μπορούν  να  βοηθήσουν  είτε  αυτοί  είναι  αυτόχθονες  είτε  όχι.