ΟΔΥΣΣΕΑΣ  ΕΛΥΤΗΣ  -  ΑΞΙΟΝ  ΕΣΤΙ (1959)

Συνθετικό  ποίημα  που  αποτελεί  πνευματικό  γεγονός.  Με  αυτό  ο  Ελύτης  στρέφεται  από  τα  θέματα  της  φύσης  στα  θέματα  της  ηθικής  και  ταυτόχρονα  κάνει  φανερή  την  πρόθεσή  του  να  αποτελέσει  εθνικό  ποιητή.  Χρησιμοποιώντας  την  εθνική  και  λαϊκή    παράδοση  των  Ελλήνων  ανασυνθέτει  τον  ελληνικό  μύθο  και  τον  στηρίζει  σε   σταθερές  που  σαρκώνουν  το  ουσιαστικότερο  και  ψηλότερο  περιεχόμενο  της  αληθινής  ανθρώπινης  φύσης,  την  Πατρίδα  και  την  Πίστη.

ΔΟΜΗ : Για  να  συμπυκνώσει  σε  ένα  ποίημα  ολόκληρο  τον  ελληνικό  κόσμο  χρησιμοποίησε  το  σχήμα  της  τριαδικής  συμμετρίας  και  της  βυζαντινής  λειτουργικής  παράδοσης.  Το  «Άξιον  Εστί»   διαιρείται  σε  τρία  μέρη : «Η  Γένεσις»,  «Τα  Πάθη»,  «Δοξαστικό».  Το  πρώτο  μέρος  διαιρείται  σε  επτά  ύμνους (ψαλμούς),  που  αντιστοιχούν  στις  επτά  ημέρες  της  Δημιουργίας  και  έχει  ως  θέμα  τη  γένεση  του  ποιητή  και  την  παράλληλη  δημιουργία  του  κόσμου  στη  συνείδησή  του.  Το  δεύτερο  μέρος  αποτελείται  από   36  τμήματα,  που  διαιρούνται  σε  τρεις  μορφικούς  τύπους : ψαλμούς (18),  ωδές (12),  αναγνώσματα (6).  Σπονδυλική  στήλη  των  «Παθών»  είναι  τα  αναγνώσματα.  Κάθε  ανάγνωσμα  περιβάλλεται  από  δύο  ωδές  και  τέσσερις  ψαλμούς. Τα  θέματα  των  αναγνωσμάτων  είναι : Αλβανικός  πόλεμος (2),  Κατοχή (2),  Εμφύλιος  και  προφητεία  του  ποιητή (2).  Το  τρίτο  μέρος  έχει  έντονη  την  εκκλησιαστική  επίδραση (ακόμα  και  στον  τίτλο)  και  ως  θέμα  την  Ελλάδα (φύση : μακροκοσμική  διάσταση,  Παναγία : υπερβατική  διάσταση,  ποιητής : μικροκοσμική  διάσταση )

ΤΕΧΝΙΚΗ : Ψαλμοί  και  ωδές  απηχούν  εκκλησιαστικά  κείμενα.  Συγκεκριμένα,  οι  ωδές  στηρίζονται  σε  μέτρα  που  χρησιμοποίησαν  άλλοτε  οι  βυζαντινοί  μελωδοί.  Καθεμία,  όμως,  αντιπροσωπεύει  διαφορετικό  στιχουργικό  τύπο.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ : Γίνεται  προσπάθεια  να  ταυτιστεί  η  μοίρα  της  Ελλάδας  με  τη  μοίρα  του  ποιητή,  αφού  και  οι  δύο  πασχίζουν  προσηλωμένοι  στο  βαθύτερο  νόημα  της  ελευθερίας (πρωτοπρόσωπος  αφηγητής  άλλοτε  ο  ποιητής  και  άλλοτε  ο  Έλληνας).

ΓΛΩΣΣΑ : Διαχρονική,  αφού  καλύπτει  ολόκληρη  την  ιστορική  πορεία  του  Ελληνισμού           ( Όμηρος,  Βυζάντιο,  Μακρυγιάννης )  και  δημιουργική,  αφού  χαρακτηρίζεται  εμπλουτισμένη  και  ανανεωμένη  χάρη  στη  σπάνια  πλαστική  ικανότητά  του.

Το  άσμα/ ωδή  του  σχολικού  βιβλίου  μετασχηματίζει  ποιητικά  το  τέταρτο  ανάγνωσμα : «Το  οικόπεδο  με  τις  τσουκνίδες» (το  θέμα  αφορά  στην  Κατοχή  και  ιδιαίτερα  στα  μπλόκα  των  Γερμανών  με  στόχο  τη  σύλληψη  μελών  της  Αντίστασης ).  Η  ωδή  τεχνικά  βασίζεται  στο  εγκώμιο  «Αι  γενεαί  πάσαι»  ως  προς  το  μέτρο  και  τον  αριθμό  συλλαβών  ανά  στίχο  και  αποτελείται  από  έξι  οκτάστιχες  στροφές.

ΔΟΜΗ : Ενότητα  α’  : (στροφή α’)  : Ο  εξευτελισμός  των  δέντρων  από  τους  εχθρούς.                                                                              Ενότητα  β’  : (στροφή β’    : Η  βασιλεία  του  θανάτου.                                                                                                 Ενότητα  γ’  : (στροφή γ’)   : Οι  μαυροντυμένες  γυναίκες.                                                                                                    Ενότητα  δ’  : (στροφή δ’)  : Η  αγανάκτηση  του  ποιητή  για  τη  λιμοκτονία.                                              Ενότητα  ε’  : (στροφή ε’)  : Η  προφητεία  για  χειρότερες  μέρες.                                                                          Ενότητα   στ’ : (στροφή στ’): Η  βασιλεία  του  θανάτου  ξανά.

ΑΝΑΛΥΣΗ  α’ ενότητας  : Εισάγει  στο  χώρο  και  το  χρόνο. Το  «παραθύρι»  φανερώνει  επιθυμία  διαφυγής,  συνδέει  με  το  τέταρτο  ανάγνωσμα  και  τις  εκτελέσεις  των  αγωνιστών  της  Αντίστασης  και  παρουσιάζει  το  χώρο/ φύση  και  το  χρόνο/ χειμώνας  του  1941-1942.  Ο  ποιητής  μετατρέπεται  σε  προφήτη ( αναφώνηση  και  μέλλοντας  χρόνος ) και  εκπρόσωπο  του  ελληνικού  λαού,  αφού  αποκαλύπτει  τη  μελλοντική  χρήση  των  δέντρων (συμβόλων  της  ζωής  και  της  ομορφιάς )  και  τη  δυνατότητα  του  ναζισμού  να  μετατρέπει   σε  πλάσματα  με  προσωπίδες,  χωρίς  βούληση,  ανελεύθερα  τους  ανθρώπους ( άνω  θρώσκω = είμαι  ελεύθερος  ).   Στη  β’ ενότητα  γίνεται  κατανοητό  ότι  στην  περίοδο  της  κατοχής  δεν  έχει  θέση  ο  έρωτας  και  η  χαρά  της  ζωής ( δάγκωσα  τη  μέρα).  Η  ζωή ( πράσινο  αίμα = χυμός  της  φύσης ) είναι  αφυδατωμένη  και  πλησιάζει  το  θάνατο.  Μπροστά  στις  πύλες  του  Άδη/ συρμάτινου  οικοπέδου  εμφανίζονται  θλιμμένοι   φονιάδες,  υποδουλωμένοι  στις  μισάνθρωπες   αντιλήψεις  του  ναζισμού.  Το  σκοτάδι,  η  απελπισία  που  σκορπά  ο  θάνατος  το  χειμώνα  του  1941-1942   επικρατεί  ακόμα  και  στον  πυρήνα  της  γης  ή  της  καρδιάς  του  ανθρώπου  απομακρύνοντας  την  ελπίδα  και  την  αισιοδοξία ( ο  ήλιος = ζωή,  ελευθερία  οδηγεί  στο  θάνατο ).  Στην  γ’ ενότητα   κραυγάζει  η  αντανάκλαση  του  θανάτου  στη  μάνα  και  παραπέμπει  στους  εκκλησιαστικούς  ύμνους  της  Μεγάλης  Παρασκευής ( αντίθεση  μεταξύ  των  εικόνων  της  ζωής  και  του  θανάτου/ του  παρελθόντος  και  του  παρόντος )  και  στο  δημοτικό  τραγούδι ( προσωποποίηση  του  Χάρου).  Στην  δ’ ενότητα  εκφράζεται  η  αγανάκτηση  του  ελληνικού  λαού,  το  άχτι (λαϊκά)  για  την  πείνα  που  επιβάλλεται  αλλά  και  η  ελπίδα  και  η  αισιοδοξία  που  εικονοποιείται  υποδηλώνοντας  την  Αντίσταση (προκηρύξεις,  συνθήματα)  και  το  αγωνιστικό  φρόνημα  του  λαού.  Στην  ε’ ενότητα  επανέρχεται  το  θέμα  του  θανάτου (μέσα  από  τη  μνήμη  ιστορικών  γεγονότων  με  θλιβερή  κατάληξη) και  των  δυσοίωνων  προβλέψεων (αναφώνηση)   με  τολμηρές  μεταφορές  και  προφητικό  τόνο  βιβλικού  χαρακτήρα.  Όμως  η  απαισιοδοξία  δεν  είναι  αδιαπέραστη,  αφού  οι  κατακτητές/ θύτες  δηλητηριάζονται  από  τη  χαρά  της  ζωής  που  εκφράζουν  τα  θύματα/ αγωνιστές.  Στην  στ’ ενότητα   ο  θάνατος  επιβραδύνει  την  εκπλήρωση  της  προφητείας  και  επιβάλλεται  οριστικά.  Η  στροφή  είναι  συγκερασμός  των  δύο  πρώτων  στροφών  θυμίζοντας  τη  δομή  των  προφητειών  της   Παλαιάς   Διαθήκης.

ΤΕΧΝΙΚΗ : Δραματικός  μονόλογος  και  συνδυασμός  παραδοσιακής ( στιχουργία  με  πρότυπο  τον  ύμνο  «Αι  γενεαί  πάσαι»   και  στέρεη  αρχιτεκτονική / δομή ,  που  οδηγεί  στη  νοηματική  σύνδεση  των  στροφών  ) και  σύγχρονης ( υπερρεαλιστική  εικονοπλασία  και  απουσία  στίξης ) ποίησης.

ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΑ : Το  η’  άσμα  δημιουργήθηκε  με  πρότυπο  τον  ύμνο  της  Μεγάλης  Παρασκευής  «Αι  γενεαί  πάσαι».  Αποτελείται  από  έξι  οκτάστιχες  στροφές.  Οι  μονοί  στίχοι  κάθε  στροφής  είναι  δωδεκασύλλαβοι  τροχαϊκοί  και  οι  ζυγοί  επτασύλλαβοι  ιαμβικοί (εξαίρεση  αποτελούν  ο  όγδοος  στίχος  της  πρώτης  στροφής : αναπαιστικός  και  ο  δεύτερος  της  πέμπτης ).  Η  ομοιομορφία  των  στίχων,  που  οδηγεί  στην  απουσία  της  στίξης  και  στη  μουσικότητα,  αναδεικνύει  τον  έξοχο  ποιητικό  λόγο.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ  ΜΕΣΑ : Προσωποποιήσεις,  μεταφορές,  εικόνες,  επαναλήψεις,  παρηχήσεις,  αναφωνήσεις.

ΓΛΩΣΣΑ : Εμπεριέχει  στοιχεία  από  όλες  τις  φάσεις  της  ελληνικής  γλώσσας (από  την  ομηρική  αρχαιότητα  έως  την  πρόσφατη  λαϊκή  μορφή  της ).

ΎΦΟΣ : Λυρικό  και  μεγαλόπρεπο ( πλούσια  εκφραστικά  μέσα,  πλαστικός  λόγος )   και  σοβαρό (  προφητικός  τόνος,  έντονη  θρησκευτικότητα )