ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ   ΚΟΡΝΑΡΟΣ   

Ευγενής  βενετικής  καταγωγής (1553  -  1613 / 1614 )

ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ

Αφηγηματικό  ποίημα  ή  έμμετρο  μυθιστόρημα  που  οργανώνεται  γύρω  από  προαιώνιους  άξονες,  τον  έρωτα  και  την  παλικαριά.  Σηματοδοτεί  το  τέλος  της  ακμής  της  κρητικής  λογοτεχνίας  και  αντανακλά  το  αποκορύφωμα  μιας  ποιητικής  γλώσσας  που  συνυφαίνεται  στενά  με  το  τοπικό  ιδίωμα  της  Κρήτης.  Θεωρείται  μεταγενέστερο   έργο  του  θρησκευτικού  δράματος « Η  θυσία  του  Αβραάμ ».

Το  μυθιστόρημα ( χωρίζεται  σε  πέντε  μέρη  και  απλώνεται  σε  10.052  στίχους )                                                    εκτυλίσσεται  σε  έναν  κόσμο  αόριστο  από  ιστορική  άποψη,  ιδανικό,  εξωπραγματικό.                  Το  περιεχόμενό  του  προέρχεται  από  τον  κόσμο  των  δυτικών  μυθιστορημάτων ( συγκεκριμένα,  επηρεάζεται   από  το  γαλλικό  μυθιστόρημα  Paris  et  Vienne  του  Pierre  de  la  Gypede  ).  Όμως  ο  Κορνάρος – αν  και  ακολουθεί  σε  γενικές  γραμμές  το  γαλλικό  μυθιστόρημα -  τροποποιεί  την  πλοκή  του  σε  καίρια  σημεία  ώστε  να  εκφραστεί  η  προσωπική  του  αντίληψη  για  τα  πράγματα.  Εντάσσει  σε  ένα  μεσαιωνικό  πλαίσιο  τον  κόσμο  της  Αναγέννησης  και  τον  ανθρωπισμό.  Ακόμη, ( με   επιρροές  από  το  ποίημα  του  Ariosto  Orlando  Furioso )  συνθέτει  επικά  μέρη  και  εισάγει  καθαρά  δραματικά  στοιχεία ( 5   μέρη / πράξεις,  διάλογοι,  λιγοστοί  πρωταγωνιστές ).  Όμως,  δημιουργεί  τελικά  έμμετρο  ερωτικό  μυθιστόρημα  και  όχι  έπος.

Ο  Ερωτόκριτος  συνδυάζει   αφηγηματική  δεξιοτεχνία  (αφηγηματική  άνεση,  περιγραφική  ακρίβεια  και  επιμονή  στο  συγκεκριμένο )  και  ώριμη  ποιητική  γλώσσα ( πλαστική  και  μελωδική ).  Η  γλώσσα  αυτή  σαφώς  αποκλίνει  από  την   καθημερινή  ( ο  προφορικός  λόγος  ανασυντίθεται  με  πολλά  στοιχεία  της  γραπτής / λόγιας  γλώσσας ).

Η  στιχουργία  του  Ερωτόκριτου  -αν  και  επιφανειακά  και  μόνο  ταυτίζεται  με  αυτήν  του  δημοτικού  τραγουδιού -  ουσιαστικά  διαχωρίζεται ,  καθώς  εμφανίζει  αψεγάδιαστους  ζευγαρωτούς  δεκαπεντασύλλαβους  στίχους  με  συχνές  συνιζήσεις  και  διασκελισμούς .

ΗΡΘΕΝ  Η  ΩΡΑ  ΚΙ  Ο  ΚΑΙΡΟΣ

Ενότητες :  1^η ( στ. 1  - 24 )  Περιγραφή  της  μέρας  που  ο  Ερωτόκριτος  θα  αποκαλύψει  την  ταυτότητά  του,  2^η ( στ. 25 – 52 ) Οι  συμβουλές  της  παραμάνας  προς  την  Αρετούσα.

Στην  πρώτη   ενότητα  εντύπωση  προκαλεί  η  προαναγγελία  της  αναγνώρισης  Ερωτόκριτου – Αρετούσας ( ομηρική  τεχνική ),  η  εναλλαγή  αφήγησης  και  περιγραφής,  η  προσήμανση  της  ευτυχής  κατάληξης  της  περιπέτειας  των  πρωταγωνιστών,  η  προσωποποίηση  όλων  των  στοιχείων  της  φύσης  και  η   επικράτηση  του  θέματος   της  φύσης,  η  παραστατική  εικονοποιία,  οι  ισχυρές  αντιθέσεις  και  η  κλιμακωτή  διεύρυνση  των  προσώπων  και  του  χώρου.

Στη  δεύτερη  ενότητα  κυριαρχεί   το  μοτίβο  των  πουλιών,  η   επαναφορά  της   αφήγησης,  η  αλλαγή  του  σκηνικού  χώρου,  η  προσήμανση  του   ευτυχισμένου  τέλους  με  το  θεόσταλτο  σημάδι ( ομηρική  τεχνική ) ,  το  μοτίβο  των  πουλιών (συνδετικό  στοιχείο  των  δύο  ενοτήτων ),  εισαγωγή  του  θέματος  της  λογικής  μέσω  της  νένας – Φροσύνης  και  των  επιχειρημάτων   που  χρησιμοποιεί,  η  αναγνώριση  της  αξίας  της  παλικαριάς  και  η  τραγική  ειρωνεία  που  αυτή  εκφράζει ( ο  αναγνώστης  γνωρίζει – η  νένα  όχι ).

Τεχνική : ποίημα  αφηγηματικό  που  συνδυάζει  αφήγηση,  περιγραφή  και  διάλογο.               Χρησιμοποιείται  το  μοτίβο  των  πουλιών  και  η  ισχυρή  αντίθεση  για  να  συνδεθούν  οι  δύο  ενότητες.

Στιχουργία : ζευγαρωτός,  παροξύτονος,  δεκαπεντασύλλαβος  στίχος  με  συνιζήσεις  και  διασκελισμούς   και  στίξη –ορισμένες  φορές -  μέσα  στο  στίχο  ( έντεχνη  ποίηση ).  Η  ρίμα  είναι  άψογη  και  η  χασμωδία  πολύ  σπάνια.

Eκφραστικά  μέσα  αποτελούν  οι   προσωποποιήσεις  και  οι   μεταφορές ,  που  συνθέτουν  ένα  έξοχο  σύστημα  εικόνων  οπτικών  και  ακουστικών,  και  οι  ισχυρές  αντιθέσεις  ανάμεσα  σε  στίχους  ή  σε  ημιστίχια.

Η  γλώσσα  του  Ερωτόκριτου  στηρίζεται  στο  κρητικό  ιδίωμα ( προφορικός  λόγος )  ενισχυμένο  από  κάποια  χαρακτηριστικά  της  λαικής / δημοτικής  ποίησης ( κυριαρχία  των  ουσιαστικών,  αποφυγή  των  επιθέτων,  ακρίβεια,  εκφραστικότητα )  αλλά  και  σε   πλήθος  στοιχεία  της  γραπτής  γλώσσας  και  σε  συντακτικές  δομές  άγνωστες  στο  δημοτικό  τραγούδι   της   Κρήτης.  Πάντως,  είναι  σίγουρο  ότι  η  γλώσσα  του  Ερωτόκριτου  εκτός  από  το  έντονο  τοπικό  χρώμα  παρουσίαζε  στοιχεία  κοινά  σε  πολλές  περιοχές  του  ελληνισμού,  πράγμα  που  συντέλεσε  στη  ραγδαία  εξάπλωση  του  ποιήματος  και  την  τεράστια  δημοτικότητά  του.

Το  ύφος  είναι  θερμό,  άμεσο  και  γλαφυρό  εξ’ αιτίας  του  υψηλού  λυρισμού (  ζωντάνια  της  γλώσσας  και  αριστοτεχνική  σύνθεση  και  στιχουργία ).

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1.Ποια  στοιχεία  του  λαικού  παραμυθιού  ή  των  λαικών  παραδόσεων   διακρίνετε  στο  εξεταζόμενο  απόσπασμα  του  Ερωτόκριτου;

2.Να  καταγράψετε  ομοιότητες  και  διαφορές  του  Ερωτόκριτου  με  τα  ακριτικά  δημοτικά  τραγούδια  και  τις  παραλογές.

3.Να  μελετήσετε  το  απόσπασμα  από  το  δοκίμιο  του  Γ. Σεφέρη " Ερωτόκριτος "  και  να  απαντήσετε  στο  ερώτημα  που  ο  ίδιος  θέτει : " τι  βλέπει  στο  ποίημα  ο  ποιητής  του  Ερωτόκριτου;

4.Αφού  μελετήσετε  το  ποίημα  του  Δ. Σολωμού  με  τον  τίτλο  " Η  μέρα  της  Λαμπρής ",  τμήμα  από  το  έργο  του  " Λάμπρος "  και  το  δοκίμιο  του  Γ.  Σεφέρη  " Ερωτόκριτος ",      ( κυρίως  τη  σελίδα  193 )  να  εξετάσετε  τους  τομείς  στους  οποίους  επηρέασε  ο  "Ερωτόκριτος "  το  Διονύσιο  Σολωμό ( στίχο,  γλώσσα,  εικόνες ).

5.Ο   " Ερωτόκριτος "  είναι  από  τα  χαρακτηριστικά  παραδείγματα  ενός  έργου  της  έντεχνης  λογοτεχνίας  που  αφομοιώθηκε  από  το   λαό  και  έγινε  σχεδόν  δημοτικό  τραγούδι.  Αφού  μελετήσετε  το  απόσπασμα  από  το  δοκίμιο  του  Γ. Σεφέρη : " Η   γλώσσα  του  Ερωτόκριτου ",  να  ερευνήσετε  σε  τι  οφείλεται  η  πλατιά  αποδοχή  του  έργου  από  το  λαό  και  η  βαθιά  του  επίδραση  σ’ αυτόν.

6.Αφού  μελετήσετε  ολόκληρη  τη  σκηνή  της  δοκιμασίας  στην  οποία  υποβάλλει  ο  Ερωτόκριτος  την  αγαπημένη  του  και  με  το  δεδομένο  ότι  το  μοτίβο  της  δοκιμασίας   και  της  αναγνώρισης  είναι  γνωστό  από  την  ομηρική  ποίηση  και  το  δημοτικό  τραγούδι,  να  συγκρίνετε  τη  δοκιμασία  και  την  αναγνώριση  Ερωτόκριτου -  Αρετούσας :    α)  με  την  αναγνώριση  του  Οδυσσέα  από  την  Πηνελόπη  ( Οδύσσεια )   και    β)  με  την  αναγνώριση  της  γυναίκας  του  ξενιτεμένου  ( δημοτικό  τραγούδι : Ο  γυρισμός  του  ξενιτεμένου )

7.Μπορείτε  να  εντοπίσετε  στοιχεία  της  ομηρικής  τεχνικής  στο  απόσπασμα  του   "Ερωτόκριτου "  που  διδαχθήκατε ;

8.Το  όνομα  της  ηρωίδας ( Αρετούσα )  έχει ,  κατά  τη  γνώμη  σας,  κάποια  σημασία;

9.Να  μελετήσετε  τη  " Θυσία  του  Αβραάμ "  του  Β. Κορνάρου  και  να  συνθέσετε  μια  εργασία  σχετικά  με  την  υπόθεση  του  έργου,  το  περιεχόμενο  του  αποσπάσματος  και  την  ψυχολογική  απεικόνηση  των  προσώπων.  Να  συγκρίνετε  το  έργο  αυτό  με  τον  "Ερωτόκριτο"  ως  προς  τα  παραπάνω  θέματα.

10.Να  εντοπίσετε  τα  κοινά  στοιχεία  που  έχουν   ως  προς  τη  μορφή  το  απόσπασμα  του  Ερωτόκριτου  που  διδαχθήκατε  και  το  Β2  απόσπασμα  του  έργου  του  Δ. Σολωμού   "Ελεύθεροι  Πολιορκημένοι "