ΠΡΟΤΥΠΑ – ΕΙΔΩΛΑ

Πρότυπο  θεωρείται  το  πρόσωπο,  η  αξία  ή  ο  τρόπος  ζωής  που  χρησιμεύει  ως  παράδειγμα  προς  μίμηση  εξ’ αιτίας  των  διαχρονικά  θετικών  χαρακτηριστικών  του  ή  προς  αποφυγή,  αφού  πολλά  από  τα  πρότυπα  που  προβάλλονται,  αν  αξιολογηθούν  με  αυστηρά  λογικά,  ηθικά  και  αισθητικά  κριτήρια,  δεν  είναι  καθόλου  αξιοζήλευτα.

Είδωλο  θεωρείται  το  πρόσωπο  που  μυθοποιείται  και  προβάλλεται  έντεχνα  και  συστηματικά – κυρίως  από  τα  μ.μ.ε. -  ώστε  να  γίνει  αντικείμενο  υπερβολικής  αγάπης  και  εκδηλώσεων  λατρείας.

Ιδανικό  είναι  ο  υψηλός  πνευματικός  ή  ηθικός  σκοπός,  στόχος  και  επιδίωξη,  το  κίνητρο  του  αγώνα  ενός  ατόμου  ή  μιας  ομάδας.

 

Τα  πρότυπα/ είδωλα  αντανακλούν  την  κοινωνική  συνείδηση ( ιδέες  και  αξίες )  μιας  ομάδας  ή  μιας  εποχής  και  είναι  ανάλογα  με  την  ιδεολογία  που  κυριαρχεί  σε  μια  κοινωνία  ώστε  να  εξασφαλίζεται  η  ομοιογενής  και  επιθυμητή  συμπεριφορά  των  μελών  της  και  να  αναπαράγονται  οι  αξίες  της.

Παράγοντες  που  διαμορφώνουν  και  προβάλλουν  τα  πρότυπα  αποτελούν  α)  η  οικογένεια ( προσωπικότητα  των  γονιών  και  είδος  της  σχέσης  που  έχουν  αναπτύξει  μεταξύ  τους  και  με  τα  παιδιά  τους ),  β)  το  σχολείο ( περιεχόμενο  σπουδών,  παιδαγωγική  διαδικασία  και  συμπεριφορά  εκπαιδευτικών  προς  τους  μαθητές  και  τους  συναδέλφους  τους ),  γ)  ο  χώρος  των  Επιστημών,  των  Γραμμάτων  και  των  Τεχνών ( η  ζωή  και  το  έργο  εξαίρετων  επιστημόνων  και  εφευρετών,  επιφανών  ανθρώπων  του  πνεύματος  και  της  τέχνης,  ο  χαρακτήρας  των  ηρώων  που  αναδύονται  από  τα  έργα  τέχνης  και  την  παράδοση ),                δ)   ο  χώρος  της  πολιτικής ( όταν  υπηρετείται  από  ανθρώπους  που  υπερασπίζονται  τα  ανθρώπινα  δικαιώματα,  την  ποιότητα  της  ζωής  και  τις  αξίες  της  ελευθερίας,  της  δημοκρατίας  και  της  δικαιοσύνης ),  ε)   το  ευρύτερο  κοινωνικό  περιβάλλον.

Παράγοντες  που  δημιουργούν  και  προβάλλουν  είδωλα  αποτελούν          α)  τα  μ.μ.ε. ( όταν  αποθεώνουν  πρόσωπα  από  το  χώρο  του  θεάτρου,  του  κινηματογράφου,  της  μουσικής,  του  αθλητισμού,  της  πολιτικής,  της  διαφήμισης  και  της  μόδας ),  β)  τα  οικονομικά  κέντρα ( όταν  στοχεύουν  αποκλειστικά  στο  κέρδος  ευνοώντας  τη  διαμόρφωση  ανθρώπων  που  άκριτα  μιμούνται  και  καταναλώνουν  ακόμα  και  αξίες ),  γ)  το  πνευματικό  επίπεδο  της  εποχής ( όταν  ευνοεί  την  υποκουλτούρα  και  τη  μαζοποίηση,  το  μιμητισμό,  την  εκκεντρικότητα,  το  λαϊκισμό  και  το  μεσσιανισμό ),  δ)  το  πολιτικό  καθεστώς ( όταν  απολυταρχικά  υποκαθιστά  τη  σκέψη  και  τους  προβληματισμούς  των  νέων  με  εφήμερα  είδωλα ),  ε)  ο  υλιστικός  προσανατολισμός  της  εποχής ( όταν  συρρικνώνει  τον  πνευματικό  πολιτισμό  και  ενισχύει  τον  καταναλωτισμό ),                στ)  το  ίδιο  το  άτομο ( όταν  έχει  μειωμένη  αυτοπεποίθηση  και  ως  εκ  τούτου  αντιγράφει  και  μιμείται  αντί  να  υψώσει  τη  δική  του  προσωπικότητα ).

Τα  πρότυπα/ είδωλα  έχουν  ιδιαίτερη  απήχηση  στους  νέους.  Αυτό  οφείλεται  τόσο  στα  χαρακτηριστικά  της  νεανικής  ηλικίας  όσο  και  στις  ανάγκες  τους.  Συγκεκριμένα,  α)  οι  νέοι  δεν  έχουν  διαμορφώσει  ακόμα  την  προσωπικότητά  τους,  δεν  έχουν  κατασταλαγμένες  απόψεις  για  το  καλό  ή  το  κακό  ούτε  διαθέτουν  την  απαιτούμενη  αυτοπεποίθηση  και  ωριμότητα  ώστε  να  κρίνουν  όσα  προβάλλονται.    β)  Εξ’ άλλου,  η  μοναξιά  τους  μέσα  στο  σύγχρονο  κόσμο,  η  απογοήτευσή  τους  από  τις  πληγές  του  καθαρά  υλιστικού  κόσμου,  όπου  ζουν,  η  αμφισβήτηση  και  η  αντίδρασή  τους  σε  κάθε  κατεστημένο,  ο  οραματισμός  και  η  φιλοδοξία  τους  για  έναν  περισσότερο  ανθρώπινο  κόσμο  αλλά  και  η  ευπιστία  τους  καθιστούν  τους  νέους  ευάλωτους  σε  ό,τι  - νεωτεριστικό  ή  διαχρονικό -  ικανοποιεί  την  ψυχική  ανάγκη  τους  να  πιστέψουν  σε  κάτι  και  να  στηριχθούν  σε  αυτό,  σε  ό,τι   προσφέρει  το  ιδεολογικό  περιεχόμενο  και  τους  προσανατολισμούς  που  αναζητούν  οι  νέοι  στη  ζωή  τους.

Είναι  εύλογο,  ότι  στην  εποχή  της  σύγχυσης  και  της  μετάβασης  που  διανύουμε  και  τα  πρότυπα  είναι  συγκεχυμένα  και  αλληλοσυγκρουόμενα.

Θετικά  πρότυπα  της  εποχής  μας  αποτελούν :  α)  πολιτικοί,  κοινωνικοί,  θρησκευτικοί  ηγέτες,  που  θέτουν  τον  εαυτό  τους  στην  υπηρεσία  του  ανθρώπου  και  αγωνίζονται  για  την  ειρήνη,  την  ελευθερία  και  τη  δικαίωση  καταπιεσμένων  λαών  και  κοινωνικών  μειονοτήτων,   β)  πνευματικοί  ηγέτες,  που  με  τον  παιδαγωγικό  τους  λόγο  αφυπνίζουν  συνειδήσεις  και  διαμορφώνουν  αξίες  που  ολοκληρώνουν,  αναδεικνύουν  και  καταξιώνουν  τον  άνθρωπο,  γ)  επιστήμονες,  που  αφιερώνουν  την  επιστήμη  και  τον  εαυτό  τους  στην  υπηρεσία  του  ανθρώπου,   δ)  οικολόγοι,  που  στρατεύονται  στον  αγώνα  για  τη  διάσωση  του  φυσικού  περιβάλλοντος  και    ε)   απλοί  άνθρωποι,  που  υπηρετούν  ανιδιοτελώς  αξίες  και  ιδανικά.  Ο  ρόλος  των  θετικών  προτύπων  είναι  θετικός,  αφού          α)  δείχνουν  το  δρόμο  για  τις  διαχρονικές  αξίες  και  τα  ιδανικά,                              β)  δραστηριοποιούν  πνευματικά,  καλλιεργούν  τον  κριτικό  τρόπο  σκέψης,  κινητοποιούν  τη  δημιουργική  φαντασία,  ώστε  να  προσφέρουν  λύσεις  σε  δυσεπίλυτα  θέματα,   γ)  αναζωογονούν  και  στηρίζουν  ψυχικά  ενώ  παράλληλα  οδηγούν  στην  αυτογνωσία  και  διαμορφώνουν  το  χαρακτήρα  των  νέων,                  δ)  συμβάλλουν  στην  άμβλυνση  του  χάσματος  των  γενεών  και  στη  συστράτευση  για  την  επίτευξη  του  κοινωνικά  ωφέλιμου,  ε)  καλλιεργεί  κοινωνικές  αρετές,  όπως  η  υπευθυνότητα,  η  εργατικότητα,  η  συνεργασία,  η  ικανότητα  για  λήψη  πρωτοβουλιών  και  η  ελεύθερη,  η  ανεξάρτητη  σκέψη,  στ)  καλλιεργεί  ψυχικές  αρετές,  όπως  η  αισιοδοξία,  ο  οραματισμός,  η  επιμονή  και  η  υπομονή  μέχρι  την  επίτευξη  του  στόχου,  ζ)  διαμορφώνουν  την  εθνική  συνείδηση.

Αρνητικά  πρότυπα  της  εποχής  μας  αποτελούν :  α)  πολιτικοί  ηγέτες,  που  εκμεταλλεύονται  το  επικοινωνιακό  τους  χάρισμα  και  την  προνομιακή  προβολή  που  εξασφαλίζουν  από  τα  μ.μ.ε.,  ώστε  να  δημαγωγήσουν  και  να  περιχαρακώσουν  στενά  κομματικά  συμφέροντα  και  ατομικά  οφέλη,                      β)  ψευτοδιανοούμενοι,  που  επιδίδονται  σε  έργο  άρνησης  και  άγονης  αμφισβήτησης,  που  δεν  ευνοεί  την  κριτική  σκέψη,  την  αληθινή  γνώση  και  την  πρόοδο,   γ)  καλλιτεχνικοί  και  αθλητικοί  αστέρες  αλλά  και  άτομα  με  υψηλή  κοινωνική  θέση,  που  χωρίς  πνευματική  καλλιέργεια  και  ηθικό  υπόβαθρο  γνωρίζουν  εφήμερη  δόξα  και  υψηλές  οικονομικές  απολαβές,                                       δ)  ο  επαγγελματικά  και  οικονομικά  επιτυχημένος  ή   ο  εξειδικευμένος  τεχνοκράτης,  που  υιοθετεί  τις  αρχές  του  ατομικισμού,  της  αδιαφορίας  για  τα  πολιτικά  και  κοινωνικά  ζητήματα,  του  σκληρού  ανταγωνισμού  και  της  μονομέρειας  για  την  επίτευξη  του  στόχου  του,  ε)  πρόσωπα  που  ενσαρκώνουν  τη  φυγή  από  την  πραγματική  ζωή,  καθώς  είτε  αυτοκαταστρέφονται ( καταθλιπτικές  συμπεριφορές,  εθισμός  σε  ναρκωτικές  ουσίες )  είτε  καταστρέφουν ( αθλητική,  κοινωνική,  πολιτική  και  εθνική  βία  και  τρομοκρατία ).                       Ο  ρόλος  των  αρνητικών  προτύπων  είναι,  βέβαια,  αρνητικός  για  το  άτομο  και  την  κοινωνία.  Στο  άτομο  α)  προωθούν  το  πνεύμα  του  καταναλωτισμού  και  του  υλικού  ευδαιμονισμού,  β)   καλλιεργούν  τον  ατομικισμό  και  την  ιδιοτέλεια  με  αποτέλεσμα  την  αποκοινωνικοποίηση  του  ατόμου,  τη  γένεση  φαινομένων  κοινωνικής  παθογένειας  και  τη  στέρηση  της  ελευθερίας  και  της  αυτενέργειας  από  τους  νέους  ανθρώπους,  γ)  καλλιεργούν  το  μιμητισμό  και  την  ολοκληρωτική  εξάρτηση  του  νέου  ατόμου  από  τα  πρότυπα  αυτά,  του  στερούν  την  ελευθερία  επιλογής,  οδηγούν  στη  νόθη  ψυχαγωγία  και  αυξάνουν  το  άγχος  και  την  αγωνία,  επειδή  δεν  ικανοποιούν  πρωταρχικές  του  ανάγκες,  δ)  περιορίζουν  την  κριτική  σκέψη  και  τον  προσωπικό  τρόπο  έκφρασης,  απαξιώνουν  τοπικούς  και  εθνικούς  πολιτισμούς  καταργώντας  τη  διαφορετικότητα,    ενισχύουν  το  φανατισμό,  το  δογματισμό  και  τη  λατρεία  των  ειδώλων,  υποβαθμίζουν  την  επιστημονική  κατάρτιση  σε  επαγγελματική  και  οικονομική  αποκατάσταση,          ε)  αμβλύνουν  και  ελαστικοποιούν  την  ηθική  συνείδηση,  επιβραβεύουν  το  ψεύδος,  την  υποκρισία,  την  ανεντιμότητα,  εκμηδενίζουν  τη  λογική  και  ενισχύουν  τα  πάθη.   Στην  κοινωνία  α)  οδηγούν  σε  οικονομική  ανισότητα  και  εκμετάλλευση  των  κατώτερων  κοινωνικών  στρωμάτων  αλλά  και  σε  μείωση  της  παραγωγικότητας,  αφού  το  κέρδος  προσπορίζεται  με  ανέντιμο  τρόπο,                    β)  οδηγούν  σε  κρίση  τους  κοινωνικούς  θεσμούς  και  σε  συγκρούσεις  τα  κοινωνικά  σύνολα,   γ)  αποπολιτικοποιούν  και  χειραγωγούν  τους  νέους  και  άρα  θέτουν  σε  δυσμένεια  το  δημοκρατικό  πολίτευμα

Στην  εποχή  μας,  χωρίς  αμφιβολία,  αναζητούνται  τα  νέα  πρότυπα,  που  θα  αποτελέσουν  το  πρόπλασμα  μιας  ουμανιστικής  ιδεολογίας  και  πολιτικής.  Ζητείται,  δηλαδή,  η  προβολή  προτύπων  που  θα  κινητοποιήσουν  την  πίστη  σε  έναν  καλύτερο  κόσμο.  Ζητείται  μια  επιθετική  συσπείρωση  των  θετικών  προτύπων,  που  θα  αποκολλήσουν  τον  άνθρωπο  από  τα  μικροπρεπή  πρότυπα  της  καθημερινότητας  και  θα  τον  ανυψώσουν  ηθικά,  ψυχικά,  πνευματικά  ώστε  να  πραγματώσει  ζητούμενα  αιώνων  σε  εθνικό  και  παγκόσμιο  επίπεδο.  Τέτοια  πρότυπα  είναι  αυτά  που  συνδυάζουν  αρετές  α)  του  πνευματικού  ανθρώπου,  που  διακρίνεται  για  την  ολοκληρωμένη  πνευματική  καλλιέργεια,  την  κριτική  σκέψη,  τη  διαλλακτικότητα,  την  ανθρωπιά,  την  αυτογνωσία  και  τη  συνεχή  επιστημονική  κατάρτιση,   β)  του  ηθικού  ανθρώπου,  που  καταπολεμά  τα  πάθη  και  αγωνίζεται  για  την  αυτοβελτίωση  με  εντιμότητα,  ανιδιοτέλεια  και  ειλικρίνεια,   γ)  του  κοινωνικού  ανθρώπου,  που  έμπρακτα  ενδιαφέρεται  για  την  επίλυση  των  κοινωνικών  προβλημάτων  με  σύμμαχο  τις  ανθρωπιστικές  αρετές,   δ)  του  πολιτικού  ανθρώπου,  που  ενδιαφέρεται  για  τα  πολιτικά  πράγματα – εθνικά  ή  παγκόσμια -,  που  συμμετέχει  ενεργά  και  συστρατεύεται  για  τον  περιορισμό  της  αυθαιρεσίας  της  εξουσίας,  που  αποφεύγει  εθνικιστικές  και  ρατσιστικές  αντιλήψεις  και  εφαρμόζει  τη  δημοκρατία,  που  αγωνίζεται  για  την  επικράτηση  της  ειρήνης  και  της  δικαιοσύνης  και  για  την  ανάπτυξη  της  οικολογικής  συνείδησης,  ε)  του  ψυχολογικά  υγιή  ανθρώπου,  που  είναι  απαλλαγμένος  από  το  άγχος  και  αντιμετωπίζει  τις  δυσκολίες  με  ψυχική  δύναμη  και  αισιοδοξία  και  στ)  του  ανθρώπου  που  χαρακτηρίζει  το  χρήμα  ως  μέσο  και  όχι  ως  σκοπό  και  το  επάγγελμα  ως  αιτία  δημιουργίας  και  όχι  ως  αιτία  άκριτου  πλουτισμού.

Απαραίτητη  προϋπόθεση  αυτής  της  αναζήτησης  είναι  η  πνευματική  ωριμότητα,  η  οποία  δεν  απορρίπτει  τα  πρότυπα,  αφού  αποτελεί  υπαρξιακή  ανάγκη  του  ανθρώπου  να  έχει  σημεία  αναφοράς  στη  συμπεριφορά  του,  αλλά  τοποθετείται  κριτικά  απέναντι  σ’ αυτά  πριν  τα  υιοθετήσει.  Η  πνευματική  ωριμότητα  κατανοεί  την  ανάγκη  ύπαρξης  ενός  ιδανικού  προτύπου,  ενός  αριστοτελικού  τέλους, αλλά  ταυτόχρονα  προτρέπει  αυτό  το  ιδεώδες  να  ξεπεραστεί,  ώστε  να  επιτευχθεί  η  εξελικτική  πορεία  του  ανθρώπινου  γένους.

                                                             ΠΑΛΛΗ  ΧΑΡΑ - ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ