Ν.  ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ( 1883 – 1957 )

Γεννήθηκε  στο  Ηράκλειο  Κρήτης.   Οι  διωγμοί  των  Τούρκων   οδηγούν  την  οικογένειά  του  στην  Αθήνα (1889)  και  έπειτα  στη  Νάξο (1897).  Ο  ίδιος  φοίτησε   σε  σχολείο  φραγκισκανών  μοναχών  στη  Νάξο,  έπειτα  στο  Ηράκλειο  Κρήτης,  στην  Αθήνα ( Νομική  Σχολή ),  στο  Παρίσι ( Νομικά  και  Φιλοσοφία  με  δάσκαλο   τον  Μπερξόν ).  Πήρε  μέρος  στην  ίδρυση  του  «Εκπαιδευτικού  ομίλου»,  ασχολήθηκε  με  το  μεταφραστικό  έργο,  εξέδωσε  διατριβή  για  το  φιλόσοφο  Φρειδερίκο  Νίτσε.  Ταξίδεψε  με  τον  Άγγελο  Σικελιανό  στα  μοναστήρια  του  Αγίου  Όρους (1914-1915),  ανέλαβε  το  συντονισμό  του  επαναπατρισμού  των  Ελλήνων  του  Καυκάσου (1919)  ύστερα  από  πρόταση  του  Ελ.  Βενιζέλου.  Ταξίδευε  συνεχώς  σε  Ελλάδα,  Παλαιστίνη,  Αφρική,  Ρωσία (1920-1928)  αλλά  και  αργότερα  σε  διάφορες  χώρες  με  δημοσιογραφικές  αποστολές.  Έζησε  για  ένα  διάστημα  στη  Γαλλία (Αντίμπ)  και  στην  Ολλανδία (Άμστερνταμ).  Ταξίδεψε  αν  και  άρρωστος  στην  Κίνα (1957)  και  πέθανε  σε  κλινική  του  Φράιμπουργκ  της  Γερμανίας.   Η  σορός  του  μεταφέρθηκε  στο  Ηράκλειο  και  στον  τάφο  του  ύστερα  από  προσωπική  του  επιθυμία  γράφτηκαν  τα  λόγια : «Δε  φοβάμαι  τίποτα,  δεν  ελπίζω  τίποτα,  είμαι  λεύτερος».

Το  έργο  αλλά  και  η  ζωή  του  αποτυπώνει  την  εναγώνια  αναζήτηση  του  νοήματος  της  ζωής  και  του  προορισμού  του  ανθρώπου.  Ο  ίδιος  πίστευε  ότι  η  ουσία  της  ύπαρξης  του  ανθρώπου   είναι  ο  αγώνας.  Πίστευε  ακόμη  ότι  ο  αγώνας  οδηγεί  στην  κατάκτηση  της  ευτυχίας,  της  ελευθερίας  και  της  ελπίδας.  Και  μετά  από  αυτό  το  στάδιο  πίστευε  ότι  ο  άνθρωπος  αγωνίζεται  για  να  μην  φοβάται  και  να  μην  ελπίζει  σε  τίποτα.  Για  τον  Καζαντζάκη  ο  αγώνας,  η  προσπάθεια,  ο  συνεχής  μόχθος  μετουσιώνει  την  ύλη  σε  πνεύμα.  Οι  προβληματισμοί  του,  λοιπόν,  είναι   μεγαλοφυείς,  ο  λόγος  και  ο  στίχος  του  επιδέξιος,  η  γλώσσα  του  ρωμαλέα,  νευρώδης,  εντελώς  προσωπική.   Το  έργο  του  είναι  πολύπλευρο ( ποίηση,  πεζογραφία,  ταξιδιωτικά  έργα,  θέατρο,  μεταφράσεις ).   Ήταν  υποψήφιος  για  το  Νόμπελ  Λογοτεχνίας  αλλά  απορρίφθηκε  από  συντηρητικούς  κύκλους.

Βίος  και  πολιτεία  του  Αλέξη  Ζορμπά : το  πρώτο  και  ίσως  το  καλύτερο  μυθιστόρημα  του  Ν.  Καζαντζάκη,  που  διαπραγματεύεται  τις  υπαρξιακές  αγωνίες  που  δημιουργεί  στο  Ζορμπά  η  εμπειρία  του  θανάτου.

Χώρος : Μυθιστορηματικός  χώρος  είναι  η  Κρήτη  και  μάλιστα  ένα  χωριό  στο  Λιβυκό  πέλαγος  ενώ  πραγματικός  χώρος  έμπνευσης  του  συγγραφέα  είναι  η  Μάνη.

Χρόνος : Ο  χρόνος  της  αφήγησης  τοποθετείται  στο  παρελθόν,  συγκεκριμένα  σε  μια  ζεστή  νύχτα  πριν  από  το  Β’ Παγκόσμιο  πόλεμο.  Η  πορεία  του  χρόνου  είναι  ομαλή ( δεν  υπάρχουν  αναχρονίες ).

Πρόσωπα : ο  Ζορμπάς ( άνθρωπος  των  αισθήσεων  και  της  πράξης  και  όχι  της  σκέψης  και  της  λογικής )  και  το  «αφεντικό»- συγγραφέας ( άνθρωπος  της  διανόησης  και  του στοχασμού ),  που  ταυτίζεται  με  τον  πραγματικό  συγγραφέα  του  έργου.  Ανάμεσά  τους  αναπτύσσεται  μια  σχέση  αντίθεσης  αλλά  και  μαθητείας  ( από  την  πλευρά  του  συγγραφέα ),  που  μένει  όμως  ανολοκλήρωτη,  αφού  ο  νέος  διανοούμενος  δε   μπορεί  να  προσεγγίσει   τη  βιοθεωρία  του  γεμάτου  ζωική  ορμή  μεσήλικα  Ζορμπά  καθώς  δεν  απαρνιέται  όλες  τις  ηθικές  αρχές  και  τους  τύπους  που  χαρακτηρίζουν  τη  σκέψη  του.

Δομή : α’ ενότητα = ο  Ζορμπάς  ζητά  από  τον  συγγραφέα  απαντήσεις  στα  υπαρξιακά  του  ερωτήματα ( «Προχωρούσαμε  αμίλητοι … να  του  ’δινα  μιαν  απόκριση !»).                              β’ ενότητα = ο  συγγραφέας  εξηγεί  στο  Ζορμπά  τι  είναι  «ιερός  τρόμος» (« Ένιωθα  βαθιά … Ξημέρωνε» ). 

Ερμηνεία  :  Στην  α’ ενότητα  περιγράφεται  ο  χώρος  και  ο  χρόνος  της  ιστορίας  και  εξ’ αυτών  αντιθετικά  η  ψυχική  διάθεση  των  προσώπων ( βαριά  και  πένθιμη )  αλλά  και  η  αιτία  που  την  προκαλεί ( θάνατος  της  μαντάμ  Ορτάνς ).  Ο  Ζορμπάς  διατυπώνει  προαιώνια  και  αναπάντητα  ερωτήματα  που  αναφέρονται  σε  αγωνίες  του  ανθρώπου  σχετικά  με  το  Θεό,  το  σκοπό  του  κόσμου,  τον  προορισμό  του  ανθρώπου,  το  νόημα  του  θανάτου   αλλά  με  έκπληξη  διαπιστώνει  ότι  ο  πολυδιαβασμένος   συγγραφέας  δεν  έχει  ανακαλύψει  ακόμη  τις  απαντήσεις  στα  αγωνιώδη  υπαρξιακά  ερωτήματα.  Τελικά,  ένα  νέο  ερώτημα ( «από  πού  ερχόμαστε  και  πού  πάμε» )  θα  φέρει  αμηχανία  στο  συγγραφέα.

Στη  β’ ενότητα  ο  συγγραφέας  στην  προσπάθειά  του  να  ερμηνεύσει  τον  «ιερό  τρόμο»,  το  «Δέος»,   τον  προαιώνιο  φόβο  του  ανθρώπου  μπροστά  στο  θάνατο  που  βρίσκεται  στην  ανώτατη  κλίμακα  των  κατακτήσεων  του  ανθρώπου  παρουσιάζει  τη  φιλοσοφική   κοσμολογία  και  ανθρωπολογία  του.  Οι  άνθρωποι  μοιάζουν  με  μικρά  σκουληκάκια,  η  γη  μοιάζει  με  φύλλο  όπου  σέρνονται,  τρώνε  και  επιβιώνουν  οι  άνθρωποι – σκουλήκια,  τα  υπόλοιπα  φύλλα  του  δέντρου  είναι  τα  άστρα,  ο  θάνατος  είναι  η  άβυσσος  που  συναντά  ο  άνθρωπος  στο  τέλος  του  φύλλου ( όταν  τελειώνει  η  ζωή  του )  και  η  ποίηση  είναι  η  φιλοσοφημένη  και  μεταλογική  θεώρηση  του  θανάτου  που  εκτονώνει  τις  μεταφυσικές   ανησυχίες  του  ανθρώπου.  Η  θεώρηση  του  φαινομένου  της  ζωής  και  του  θανάτου  από  τον  Καζαντζάκη  δεν  είναι  η  χριστιανική  αλλά  η  μηδενιστική,  αυτή  που  δέχεται  ότι  ο  άνθρωπος  καταλήγει  στην  άβυσσο,  στο  τίποτα  όταν  πεθαίνει .                        Ακολούθως,  ο  συγγραφέας  παρουσιάζει  στο  Ζορμπά  τις  διαφορετικές  στάσεις  του  ανθρώπου  απέναντι  στο  θάνατο ( φόβος,  πίστη  στο  Θεό,  θάρρος  και  αποδοχή  του ).                     Ο  Ζορμπάς  δηλώνει  ότι  και  αυτός  ανήκει  σε  όσους  δε  φοβούνται  το  θάνατο  αλλά  ταυτόχρονα  δηλώνει  ότι  ποτέ  δε  θα  τον  αποδεχτεί  ούτε  του  αρέσει,  νιώθει  δηλαδή  ελεύθερος  να  επιλέξει  τη  ζωή  ή  το  θάνατό  του.   Στη  δήλωση  αυτή  ο  συγγραφέας  σιωπά  γιατί  αισθάνεται  ότι  ο  μόνος  τρόπος  λύτρωσης  του  ανθρώπου  από  την  αγωνία  του  θανάτου  είναι  η   αίσθηση  της   ελευθερίας  να  επιλέγει  και  τελικά  ωριμάζει  βιώνοντας  το  θαύμα  της  ζωής  με  το  πρώτο  φως  της  ημέρας.

Χαρακτηρισμός – ψυχογραφία  προσώπων : Ζορμπάς = γήινος  άνθρωπος  με  ενεργές  τις  αισθήσεις  και  τα  ένστικτα.  Ο  κόσμος  των  συναισθημάτων  του  είναι  αυθεντικός,  γνήσιος  και  αληθινός.  Γι’ αυτό  κοιτάζει  με  θάρρος  το  θάνατο  αλλά  αγαπά  περισσότερο  τη  ζωή.  Συγγραφέας = άνθρωπος  του  πνεύματος,  του  στοχασμού,  διανοούμενος,  σκεπτικιστής.  Έχει  βαθιά  δομημένη  και  φιλοσοφημένη  σκέψη  αλλά  κατά  βάθος  θαυμάζει  την  απλοϊκή  λογική  του  Ζορμπά  και  τη  λεβεντιά  του  μπροστά  στο  θάνατο.

Τεχνική : Χρησιμοποιούνται  δύο  αντίθετοι  χαρακτήρες  που  εκπροσωπούν   δύο   διαφορετικές  φιλοσοφίες  : τον  ιδεαλισμό  και  τον  υλισμό.  Συγκεκριμένα,  ενώ  ο   απλοϊκός  και  βασιζόμενος  στην  εμπειρία  Ζορμπάς  διατυπώνει  καταιγιστικά  ερωτήματα  για  το  φαινόμενο  της  ζωής  και  του  θανάτου  ο  άνθρωπος  της  διανόησης  μάταια  προσπαθεί  να  δώσει  εξήγηση  αποκαλύπτοντας  την  άγνοια  για  τα  μεγάλα  και  αληθινά.

Αφηγηματική  τεχνική : Η  αφήγηση    γίνεται  σε  α’ πρόσωπο ( πρωτοπρόσωπη ).                    Ο  αφηγητής  είναι  ομοδιηγητικός ( συμμετέχει  στην  ιστορία )  και  μάλιστα  αυτοδιηγητικός ( συμμετέχει  ως  πρωταγωνιστής  ).   Και  φαίνεται  να  ταυτίζεται  με   τον  ίδιο  το  συγγραφέα.   Η  εστίαση  είναι  εσωτερική ( γνωρίζει  μόνο  όσα  πέφτουν  στην  αντίληψή  του ).

Αφηγηματικοί  τρόποι : α)  Διήγηση  ή  αφήγηση ( η  ιστορία  τοποθετείται  στον  τόπο  και  το  χρόνο  και  παρουσιάζονται  τα  πρόσωπα ),  β)  Περιγραφή ( του  φυσικού  τοπίου  και  των  ενεργειών  των  προσώπων ),  γ)  Διάλογος ( των  δύο  ηρώων  με  στόχο  την  αποκάλυψη  της  βιοθεωρίας  τους ).

Γλώσσα : Δημοτική  ρωμαλέα  και  ποιητική,  χυμώδης  και  πολυδύναμη.

Ύφος : Σοβαρό  και  στοχαστικό,  ζωηρό  και  παραστατικό.

Εκφραστικά  μέσα : Εικόνες,  μεταφορές,  παρομοιώσεις.