ΔΗΜΟΤΙΚΟ    ΤΡΑΓΟΥΔΙ  :   προσωπική  δημιουργία ( στηριζόταν  στην  παραλλαγή  παλαιότερων  στίχων  και  στο  συνταίριασμά  τους )  που  καθιερωνόταν  ως  δημοτικό  μετά  την  αποδοχή  του  από  την  κοινότητα  του  λαϊκού  ποιητή  και  την  επιβίωσή  του  στο  χώρο  και  το  χρόνο.  Εξέφρασε  τον  τρόπο  ζωής,  τις  αντιλήψεις,  τα  έθιμα,  τους  φόβους  και  τα  συναισθήματα  του  λαού   και   συχνά  συνοδεύονταν  από  χορό  ( η  μελωδία  αποτελεί  συστατικό  στοιχείο  του ).

Διακρίνονται  σε  α) τραγούδια  του  κύκλου  της  ζωής  ( της  αγάπης,  τα  νανουρίσματα,  τα  σατιρικά,   τα  μοιρολόγια,  της  ξενιτιάς  κ.α. ),  β) ιστορικά  δημοτικά  τραγούδια  ( τα  ακριτικά,  τα  κλέφτικα )      και   γ)  παραλογές                ( έμμετρες  αφηγήσεις   με  γοργό  επικό  χαρακτήρα  και  ολοκληρωμένη  συνήθως  λύση,  σαν  περίληψη  παραμυθιού,  συχνά  δραματικού,  γραμμένη  σε  στίχους )

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ  ΤΩΝ  ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ  ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ :  α)  ισομετρία  του  στίχου ( = ένας  στίχος,  ένα  νόημα ),  β) ιαμβικός  δεκαπεντασύλλαβος  στίχος  με  μια  παύση / τομή  στην  όγδοη  συλλαβή  -  σπάνια  η  ομοιοκαταληξία  με  εξαίρεση  τα  δίστιχα,  γ) αναδίπλωση  του  νοήματος  του  α’ ημιστιχίου  στο  δεύτερο / ισομετρικός  παραλληλισμός  (  πραγματοποιείται  ως   επανάληψη  της  ίδιας  έννοιας  ή  ως  συμπλήρωση – όχι  ουσιαστική -,  ως   επανάληψη    της  ίδιας  έννοιας  σε  συνδυασμό  με  τα  αντίθετα  ή  τα  διάφορα,   ως  στοιχείο  του  τρίτου / νόμος  των  τριών,  ως  θέμα  των  άσκοπων  ερωτήσεων,  ως  θέμα  του  αδυνάτου  ),  δ)  λιτότητα  στην  έκφραση,  ε)  αφηγηματική  λιτότητα,  στ)  ανθρωποποίηση  του  φυσικού  κόσμου.

ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ : αφηγηματικά  δημοτικά  τραγούδια  με  έντονο  το  παραμυθιακό  στοιχείο. Προέρχονται  από  αρχαιοελληνικούς  μύθους,  νεότερες  παραδόσεις,  δραματικά  γεγονότα  της  εποχής  ή  είναι  τελείως  πλαστές.  Εκτός  από  τα   γενικά   χαρακτηριστικά  του  δημοτικού  τραγουδιού  παρουσιάζουν   α ) αφήγηση  που  περιορίζεται  στα  ουσιώδη   και  β)  διάλογο  στα  σημαντικότερα  σημεία  με  αποτέλεσμα  τη  γοργότητα  και  τη  δραματικότητα.  Φαίνεται  πως  δημιουργήθηκαν  τον  9ο  ή  10ο  αιώνα  στη  Μικρά  Ασία  και  εξαπλώθηκαν  σε  όλη  την  Ελλάδα  και  τους  σλαβικούς  λαούς.

ΤΟΥ   ΝΕΚΡΟΥ   ΑΔΕΛΦΟΥ

Παραλογή ( Μικρά  Ασία  τον  9ο  αιώνα )  με  θέμα  πλαστό  που  απεικονίζει  τις  παραδόσεις  και  δοξασίες  της  εποχής  της . Οι  λαογράφοι ,  όμως,   πιστεύουν  ότι  απηχεί   είτε  τον  αρχαίο  μύθο  της  επιστροφής  του  Άδωνη  από  τον  Κάτω  Κόσμο  είτε  το  μύθο  της  Δήμητρας  και  της  Περσεφόνης.

Ενότητες :  α’(στ.  1- 17 )  Κυριαρχεί  το  θέμα  της  οικογένειας  (  δομή,  ρόλος  της  μάνας,  θέση  της  κόρης/ γυναίκας  ),  το  θέμα  του  γάμου  και  της  ξενιτιάς,  το  θέμα  του  όρκου.  β’ (στ. 18 – 32 )  Μετά  από  ένα  άλμα  στο  χρόνο  και  μία  ριζική  αλλαγή  του  σκηνικού,  κυριαρχεί  το  θέμα  του  θανάτου  ( κατάρα  της  μάνας   και  υπερφυσική   παρουσία  του  νεκρού ).  γ’ (στ. 33- 41 )  Συνάντηση  / διάλογος  Κωσταντή – Αρετής δ’ (στ.42 – 65 )  Ανθρωποποίηση  του  φυσικού  κόσμου  / διάλογος  με  στόχο  την  αποκάλυψη  της  αλήθειας  στην  Αρετή.     ε’ ( στ.66- 81 ) Κυριαρχεί  το  πραγματικό  στοιχείο,  η  συναισθηματική  φόρτιση  και  η  αναγνώριση      στ ( στ.82 ) Επίλογος  και  λύση

Τεχνική : Το  τραγούδι  είναι  αφηγηματικό.  Ο  αφηγητής  δε  συμμετέχει  ο  ίδιος  στην  ιστορία ( μη  δραματοποιημένος,  ετεροδιηγητικός )  και  γνωρίζει  πολύ  περισσότερα  από  τους  ήρωές  του ( παντογνώστης ). Οι  αφηγηματικοί  τρόποι   που  χρησιμοποιούνται  είναι  η  αφήγηση,  η  περιγραφή  και  ο  διάλογος. Τα  τεχνικά  στοιχεία  του  δημοτικού  τραγουδιού  που  συναντώνται   είναι  ο  νόμος  των  τριών,  η  ανθρωποποίηση  του  φυσικού  κόσμου,  η  άστοχη  υπόθεση,  ο  ισομετρικός  παραλληλισμός,  το  θέμα  του  αδυνάτου  και  οι  τυποποιημένοι  στίχοι.  Η  πλοκή  του  τραγουδιού  παρουσιάζει  σημαντικές  ομοιότητες  με   την  πλοκή  της  αρχαίας  τραγωδίας :  προοικονομείται  η  εξέλιξη  της  υπόθεσης  ( όρκος  του  Κωσταντή ),  υπάρχει  το  στοιχείο  της  περιπέτειας ( της  αιφνιδιαστικής  μεταβολής  της  τύχης),  επιβραδύνεται  η  πορεία  του  μύθου ( ώστε  να  κορυφωθεί  η  αγωνία ),  χρησιμοποιούνται  ως  τεχνικές  η  τραγική  ειρωνεία,  η  αναγνώριση,  η  λύση.

Στιχουργία : ανομοιοκατάληκτοι,  ιαμβικοί ,  δεκαπεντασύλλαβοι  στίχοι  που  χωρίζονται  σε  δύο  ημιστίχια ( ένα  οκτασύλλαβο  και  ένα  επτασύλλαβο )

Εκφραστικά  μέσα : εικόνες,  ασύνδετο  και  πολυσύνδετο  σχήμα,  παρομοιώσεις  και  προσωποποιήσεις

Γλώσσα : δημοτική  που  πλησιάζει  τον  προφορικό  λόγο

Ύφος : λιτό ( λιγοστά  εκφραστικά  μέσα,  παρατακτική  σύνταξη,  περιορισμένη  χρήση  επιθέτου ),  παραστατικό  και  ζωντανό ( εικόνες  και  διαλογικά  μέρη )

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α) Έχει  υποστηριχθεί  ότι  ο  μύθος  του  τραγουδιού  Του  Νεκρού  Αδελφού  συνδέεται  με  τους  αρχαίους  μύθους   για  την  επάνοδο  του  Άδωνη  στη  γη  ή  για  την  ιστορία  της  Δήμητρας  και  της  Περσεφόνης.  Βρείτε  και  καταγράψετε  τους  μύθους  αυτούς   και  συνδέστε  τους  με  το  τραγούδι  Του  Νεκρού  Αδελφού.

β) Τι  είναι  ανακάλεμα;  Συγκρίνετε  το  ανακάλεμα  που  συναντάτε  στους  Πέρσες  του  Αισχύλου (στ. 678 – 680 )  με  αυτό  Του  Νεκρού  Αδελφού.

γ) Τι  γνωρίζετε  για  την  οιωνοσκοπία;  Ποιοι  στίχοι  μαρτυρούν  την  επιβίωσή  της;

δ) Σε  ποιο  σημείο  αρχίζει  η  πλοκή  του  μύθου,  που  κορυφώνεται  και  που  έχουμε  τη  λύση  του;

ε)  Ποιος  ο  ρόλος  των  λυρικών  στοιχείων  στο  τραγούδι;

στ) Ποια  στοιχεία  του  τραγουδιού  συμβάλλουν  καθοριστικά  στην  εξέλιξη  του  μύθου;

ζ) Ποιες  τεχνικές  αφήγησης ( αφηγηματική  περίληψη,  αφηγηματικό  κενό,  επιβράδυνση,  αναδρομή κ.α.)  επισημαίνετε  στο  τραγούδι;

η)  Προσδιορίστε  το  κοινωνικό  πλαίσιο  της  εποχής  του  τραγουδιού.

θ)  Ποιος  ήρωας  κυριαρχεί  στη  δράση  του  ποιήματος  και  ποιος  προκαλεί  τη  μεγαλύτερη  συμπάθεια;

ΧΑΡΑ ΠΑΛΛΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ